Kompetencje kluczowe w pamiętniku

Każdego dnia jesteśmy bombardowani bodźcami: zmysły, emocje, decyzje, wymagania... Trudno nam w tym chaosie odnaleźć siebie. Zwłaszcza, że w mediach społecznościowych często naginamy rzeczywistość. Człowiek dorosły się gubi, a co dopiero dziecko czy nastolatek, w którym do tego wszystkiego jeszcze buzują hormony?

Jest pewien stary sposób na posprzątanie tego chaosu - pisanie pamiętnika. Z moich rozmów z uczniami wynika, że mało kto to robi. Jaka szkoda! Zachęcajmy do tego uczniów i pokazujmy im, jak to robić!

Powodów jest wiele. Po pierwsze, pisanie pamiętnika pozwala zatrzymać się na chwilę i pochylić nad swoimi uczuciami. Aby je opisać, trzeba je nazwać, a to pozwala piszącemu zrozumieć, co czuje. Po drugie, przelanie emocji na kartkę jest sposobem na wyrzucenie z siebie uczuć negatywnych, na opanowanie ich. Po trzecie, wieczorny wpis do pamiętnika daje nam szansę na podsumowanie dnia, poukładanie doświadczeń i wyciągnięcie wniosków. Po czwarte, dzięki pisaniu rozwijamy nasze umiejętności językowe, rozbudowujemy słownictwo i trenujemy mięśnie dłoni (co jest bardzo istotne zwłaszcza dla młodszych dzieci). Po piąte, spisujemy własną historię, a przez pryzmat swojego życia również historię otoczenia: rodziny, szkoły, regionu czy kraju. To może być szczególne odczuwalne teraz - warto uświadomić dzieciom, że pisząc pamiętnik o swoim życiu w czasach pandemii opisują rewolucję.

Jednak aby te korzyści miały miejsce, uczeń musi wiedzieć, jak pisze się pamiętnik. Dla wielu pisanie czegokolwiek może kojarzyć się z nudnym wypracowaniem pisanym na polecenie nauczyciela. Poza tym pamiętnik z natury jest tekstem trzymanym w tajemnicy przed całym światem - nauczyciel nie ma prawa, a wręcz nie powinien go czytać. Jak więc mamy nauczyć dzieci pisać pamiętnik i pokazać im jego dobroczynne oddziaływanie?

Jednym ze sposobów może być praca z tekstem: pokazujemy kilka wpisów do pamiętnika (np. przygotowanych przez nauczyciela). Analizując je uczniowie mają odpowiedzieć na konkretne pytania, np. dotyczące stworzenia planu wydarzeń opisanych w tekstach. Wpis do pamiętnika może też przydać się do ćwiczenia gramatyki lub ortografii.

Kolejne ćwiczenie jest odwrotne - w ramach omawiania lektury próbujemy zrozumieć postępowanie bohatera. Analizujemy wydarzenia i decyzje podjęte przez wybraną postać i piszemy fragment jej pamiętnika. Pierwszy taki wpis możemy zrobić razem z uczniami, ale koniecznie dajmy im spróbować napisać fragment samodzielnie.

Świetną okazją do treningu jest pisanie dziennika projektu, np. w formie bloga. Nauczyciel musi jednak podkreślić, że elementem wpisu powinny być nie tylko kolejne aktywności uczniów, ale również ich zachowania, emocje czy decyzje. Warto też poprosić uczniów o dopisanie argumentów tłumaczących dane decyzje czy działania. Kronika klasowa również może być wzbogacona o elementy "klasowego pamiętnika", w którym przy konkretnych wydarzeniach z życia klasy uczniowie dopisują swoje refleksje. Podobnie działa prowadzenie dziennika wycieczki - zabierzmy na wyjazd jakiś elegancki notes i poprośmy dzieci o zapisywanie wszystkiego, co dzieje sie wokół nich oraz ich własnych przemyśleń - jeśli dodadzą tam swoje rysunki (przecież w każdej klasie są uczniowie, którzy uwielbiają rysować), po powrocie otrzymamy kompletną kronikę wyjazdu.

Ucząc dzieci robienia notatek możemy przyzwyczaić je do zawarcia nie tylko suchej wiedzy, ale również swoich przemyśleń i reakcji. Niech jednym z kryteriów sukcesu do notatki będzie dokończenie zdań: Najbardziej zaskoczyło mnie..., Nie podobało mi się..., Spodobało mi się..., Myślę, że.... 

Elementy pisania pamiętnika pojawiają się na lekcjach języków obcych, ale to raczej w starszych klasach szkoły podstawowej. Dzieci z klas 1-3 raczej nie posiadają wystarczających umiejętności językowych, aby opisać swój dzień i podsumować go. Nauczyciel może również przygotować pracę z tekstem na podstawie pamiętnika obcojęzycznego.

Wierzę, że wpisy do pamiętnika mogą przydać się na wielu przedmiotach. Wielu znanych ludzi pisało pamiętniki. Możemy się z nich uczyć historii:

To fragment Pamiętników Ignacego Paderewskiego (Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1984, str. 445). Na postawie tej krótkiej notatki możemy podyskutować z uczniami o konsekwencjach zainteresowania Roosevelta Polską. Możemy też skupić się na innym fragmencie i porozmawiać o pracy pianisty.

Przygotowany specjalnie na lekcję wpis może przydać się na przyrodzie:

Zadaniem uczniów jest określenie, co to było za zwierzę oraz czy jego ukąszenie byłoby dla autora groźne.

A dla młodszych? Przecież są lektury dla maluchów pisane w formie pamiętnika, jak chociażby Pamiętnik Czarnego Noska Janiny Porazińskiej. Jest to idealny punkt wyjścia do prowadzenia własnego pamiętnika.

Odwołując się do tytułu tego wpisu, jakie kompetencje kluczowe możemy kształtować poprzez pisanie pamiętnika? Oczywiście, porozumiewanie się w języku ojczystym - w czasach emotikonek budowanie zdań złożonych jest nie lada wyzwaniem. Ci uczniowie, którzy od najmłodszych klas będą przyzwyczajeni do pisania, nie powinni mieć większych problemów z tworzeniem wypracowań w klasach starszych. Poprzez analizowanie swoich działań i emocji uczniowie rozwijają umiejętność uczenia się: opisują i analizują, a potem wyciągają wnioski. Ponadto, kształtują kompetencje społeczne: uczą sie rozumieć siebie i panować nad emocjami. Często też opisanie zachowań innych osób pozwala nam je zrozumieć i tolerować. Pisanie pamiętnika przydaje się też do rozwijania inicjatywności i przedsiębiorczości: często spisujemy swoje pomysły, analizujemy je, czasami przeprowadzamy analizę SWOT (mocne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia). To z kolei pozwala nam generować rozwiązania. Niektórzy zapewne rozwiną również ekspresję kulturalną, jeśli będą ozdabiać pamiętnik rysunkami, szlaczkami bądź ozdobnikami wklejanymi przy konkretnych wpisach.

Jestem mamą nastolatków i obserwuję sytuacje, kiedy emocje biorą nad nimi górę, a oni szukają dobrego sposobu na wyładowanie się, nie krzywdząc nikogo. Proponuję im pisanie pamiętnika, ale nie potrafią tego robić. Przy każdej próbie piszą 3 zdania i wydaje im się, że wyczerpali temat. Nic dziwnego, że taki pamiętnik nie działa. Ale rodzicowi trudno jest nauczyć dziecko pisać pamiętnik, do tego potrzebne są ćwiczenia, a takie powinno się robić w szkole. Dlatego apeluję do nauczycieli:

NAUCZCIE SWOICH UCZNIÓW PISAĆ PAMIĘTNIK!