Zbadajmy to! Sposób na krytyczne myślenie

O rozwijaniu krytycznego myślenia u uczniów i uczennic mówi się zwykle w kontekście analizowania odbieranych informacji. A przecież można to robić także poprzez tworzenie, np. prowadzenie badań. Zwłaszcza, że świat nauki opiera się badaniach naukowych - w 2022 r. w Polsce zatrudnionych było 72 556 badaczy (ekwiwalent pełnego czasu pracy).* Ciągle ukazują się różnorodne raporty (nie tylko z instytucji stricte badawczych, ale także przygotowywane na zlecenie organizacji pozarządowych i firm). Warto więc pokazywać uczniom i uczennicom, że nie ma co rzucać opiniami bez sprawdzenia, jaka jest rzeczywistość.

Zachęcam zatem do tego, aby prowadzić badania na lekcjach. Można to robić na każdym przedmiocie, nawet na wychowaniu fizycznym. Nie zawsze ważny jest solidny raport - czasami wystarczy spisać dane, ułożyć je tak, aby zobaczyć prawidłowości i pogadać o wnioskach, jakie można z tego wyciągnąć. Ale jeśli to może przydać się innym, zachęcam do przygotowania raportu i pokazania go innym (uczniom, nauczycielom, rodzicom).

Od czego zacząć? 

Warto zacząć od kwestionowania stwierdzeń i zadawania pytań. 

Przypuśćmy, że nauczyciel chce oddać uczniom lekcję wf. Pyta, co chcą robić. Kilka osób krzyczy, że chcą pograć w piłkę nożną. Nauczyciel pyta: "Dlaczego akurat w to? A może więcej osób chciałoby zagrać w zbijaka?" Zapewne zwolennicy piłki nożnej będą wtedy głośno krzyczeć i przekonywać do swojego zdania. Warto im uświadomić, że fakt, że ktoś się nie odzywa, niekoniecznie musi oznaczać, że zgadza się na piłkę nożną. Można zatem policzyć na szybko: "Ręka w górę, kto chce grać w nogę. A teraz ci, którzy chcą grać w zbijaka. W co jeszcze innego chcelibyście zagrać?" 

Przypuśćmy, że faktycznie większość osób wybierze "nogę". Czy to głosowanie było bez sensu? Skądże, to tylko wstęp do dalszych dociekań. Zapytałabym wtedy: "Jak myślicie, czy to znaczy, że większość uczniów naszej szkoły lubi grać w piłkę nożną?" Na to pytanie nie da się tak od razu odpowiedzieć. Nawet, jeśli uczniowie będą przekonani o swojej racji, dociekałabym: "Skąd to wiecie? Jak możecie to sprawdzić?" Zachęćmy uczniów do przygotowania krótkiej ankiety na kartce. Taka ankieta mogłaby wyglądać tak: 

albo tak:

Jest między nimi drobna, ale znacząca różnica - w badaniach bardzo ważne jest odpowiednie pytanie badawcze. Co chcemy sprawdzić: ile osób lubi (czyli np. tylko ogląda), czy raczej uprawia daną dyscyplinę? Warto to przedyskutować - niech uczniowie poszukają argumentów i sami zdecydują. A może uznacie, że warto zbadać obie rzeczy i zestawić ze sobą wyniki? 

Jak to zrobić?

Następnie trzeba ustalić, jak zorganizujecie przeprowadzenie badania. Może warto przygotować kilka takich ankiet - dla każdej klasy osobno, podzielić się na mniejsze grupki, przejść po klasach, zadać pytanie, poprosić o podniesienie rąk przy odpowiednich kategoriach, policzyć i zapisać? Warto też wcześniej zdecydować, czy każdy ma wybrać tylko 1 dyscyplinę, czy może podnosić rękę więcej niż jeden raz (i co to oznacza dla wyników). Zachęcam też do zapisania, ile uczniów i uczennic było danego dnia w każdej klasie, żeby wiedzieć, jaka jest próba badawcza (przyda się to, jeśli będziemy chcieli policzyć procenty - zsumowanie wszystkich odpowiedzi z danej klasy może nie być wiarygodne, gdyż być może niektórzy nie podniosą ręki ani razu, bo nie lubią żadnego sportu - to też warto zanotować). Może uczniowie wpadną na pomysł, aby pytać innych podczas przerw, ale tu trzeba wziąć pod uwagę ryzyko, że może im się pomylić, kogo już pytali i niektórych policzyć 2 razy, a przez to wyniki będą zakłamane. 

Na koniec, np. na następnej lekcji wf, trzeba zsumować wyniki z wszystkich klas. Najlepiej wtedy zapisać wyniki od najwyższego do najniższego. Wtedy będziemy mogli uczciwie powiedzieć, że np. większość uczniów i uczennic naszej szkoły lubi (albo uprawia - w zależności od postawionego pytania) piłkę nożną. Widzę tu ciekawe pole do współpracy międzyprzedmiotowej - może nauczyciel matematyki zechce poświęcić kawałek lekcji i pomóc uczniom wyliczyć procenty? To, oczywiście, w zależności od umiejętności uczniów przeprowadzających badanie. 

Jeśli mamy więcej czasu i chcemy pogłębić nasze badania, możemy dodać kategorie, np. zapisywać oddzielnie wyniki dla dziewcząt i chłopców albo podzielić wyniki na kategorie wiekowe. A może chcemy też zapytać pracowników i pracowniczki szkoły? Możemy też poprosić nauczycielkę informatyki, aby podczas swojej lekcji pomogła uczniom przygotować wykresy z danymi. Takie wykresy razem z kilkoma zdaniami opisu można umieścić na gazetce szkolnej albo w mediach społecznościowych szkoły. 

Na innych przedmiotach

A co z innymi przedmiotami? Mam kilka pomysłów, chociaż wierzę, ze każdy nauczyciel najlepiej zna swój przedmiot i będzie umiał wyłapać okazje do prowadzenia badań. 

Na języku polskim możemy sprawdzić, jakich części mowy używamy w klasie na co dzień najczęściej albo jaki jest ulubiony film / książka wśród uczniów całej szkoły. Na biologii można policzyć zwierzęta domowe, jakie posiadają uczniowie danej klasy lub całej szkoły albo wybrać jeden dzień i zliczyć dzikie zwierzęta, jakie tego dnia obserwują uczniowie w drodze do i ze szkoły. Potem warto dopasować te zwierzęta do gromad, powtarzając przy okazji systematykę zwierząt. Na historii warto przejrzeć podręcznik i policzyć opisanych tam mężczyzn i kobiety, a potem zastanowić się, dlaczego otrzymaliśmy właśnie taki wynik. To wydaje się być żmudnym zadaniem, ale jeśli podzielimy rozdziały podręcznika między uczniów - pójdzie szybciej. Na matematyce możemy wyjść poza szkołę i zliczać najczęściej kupowane słodycze (tu każdy uczeń musi pilnować tego, co dzieje się w jego domu np. przez tydzień). Potem warto przeanalizować wyniki i zastanowić się, czy to zdrowe podejście i czy ewentualnie można te słodycze zamienić, przynajmniej częściowo, na coś zdrowszego. Na językach obcych możemy liczyć to, o czym aktualnie rozmawiamy na lekcjach, np. środki transportu zaobserwowane w drodze do i ze szkoły danego dnia albo ubrania najczęściej noszone do szkoły (jeśli mamy w szkole mundurek możemy uwzględnić ubrania noszone przez rodziców w danym tygodniu). Na informatyce sprawdźmy, jaka jest ulubiona gra komputerowa lub aplikacja wśród uczniów i uczennic klasy lub szkoły, a na geografii w jakiej branży pracuje najwięcej rodziców. 

Badania jakościowe

Opisałam wcześniej badania ilościowe, ale można też spróbować przeprowadzić badania jakościowe. Te są trudniejsze i wymagają więcej czasu, dlatego niekoniecznie polecam je na lekcje. Są za to świetne dla przedstawicieli samorządu uczniowskiego, którzy chcą zrozumieć, dlaczego tak mało uczniów i uczennic angażuje się w życie szkoły (nie bierze udziału w szkolnych wyborach, nie zgłasza się do konkursów i przygotowywania uroczystości, nie korzysta z zajęć i wydarzeń dodatkowych itp.). Trzeba wtedy dobrze skonstruować próbę badawczą - powinni to być przedstawiciele różnych klas i w różnym wieku. Można przeprowadzić z nimi wywiady pogłębione - indywidualne lub grupowe; bez nauczyciela, gdyż przy osobie dorosłej być może nie będą odpowiadać otwarcie. 

Podstawą jest przygotowanie zestawu bazowych pytań, ale podczas wywiadu być może trzeba będzie zadać pytania dodatkowe, jeśli pojawią się fakty warte pogłębienia. Dlatego ważne jest, aby przed rozpoczęciem badania dokładnie omówić z uczniami czego chcą się dowiedzieć. Wnioski z takiego badania mogą być bardzo wartościowe dla SU, ale też dla pracowników i dyrekcji szkoły (oczywiście, wywiady są anonimowe, nie padają żadne nazwiska ani imiona, więc spokojnie można te wyniki pokazać innym). Może się okazać, że wystarczy zmienić drobną rzecz, aby aktywizować uczniów i uczennice, a może trzeba zaplanować szereg działań, które w dłuższym czasie doprowadzą do zmian. 

Myślenie krytyczne

Podczas przygotowania i przeprowadzania badania pojawia się wiele okazji do kwestionowania, stawiania pytań, analizowania, sprawdzania, wyrażania opinii i wątpliwości, odróżniania danych ważnych od mniej istotnych. Jeśli uczniowie i uczennice rozwiną te umiejętności będąc twórcami, jest duża szansa na to, że zaczną też stosować je jako odbiorcy treści. 

Prowadzenie badań jest też płaszczyzną do działań międzyprzedmiotowych, współpracy nauczycieli i uczniów, a także rozwijania innych kompetencji, a zwłaszcza komunikacji. Jednocześnie pokazujemy uczniom, że nie warto używać słów: większość, wszyscy, zawsze itp. nie sprawdziwszy wcześniej, czy to prawda. 

Ważne, aby nauczyciel nie narzucał uczniom, co i jak mają robić - niech stawia pytania, kwestionuje, docieka, ale nie decyduje za dzieci. Nawet, jeśli coś w badaniach pójdzie nie tak, okazja do rozwijania myślenia krytycznego istnieje - trzeba tylko dyskutować i analizować, co poszło dobrze, a co trzeba poprawić. 

Zachęcam do spróbowania. A jeśli zechcecie podzielić się w komentarzu swoimi doświadczeniami, wszyscy skorzystamy. Są szkoły, które takie badania prowadzą - poczytacie o tym tutaj. 

* Źródło: Raport Nauka w Polsce 2023, Ośrodek Przetwarzania Informacji Państwowy Instytut Badawczy oraz Minister Edukacji i Nauki, s. 18.

Partycypacja to nie fanaberia

Jestem w sklepie. Stoję w kolejce do krajalnicy do chleba. Pan przede mną wkłada chleb do maszyny, zamyka ją, ale mechanizm płata mu figla: bochenek przesuwa się, ostrze mające przytrzymać chleb trafia w próżnię, w efekcie czego każdy nacisk noża przesuwa chleb i kromki są bardzo nierówne. W zasadzie trudno nawet nazwać je kromkami. Obserwuję bacznie, co zrobi mężczyzna. On spokojnie pakuje pokrojone pieczywo do torebki, po czym odkłada je na półkę i bierze inny bochenek. Ten felerny zostaje w sklepie. Domyślam się, że zostanie wyrzucony. Chyba że ktoś się nad nim zlituje, ale po pandemii strach jeść coś, czego bezpośrednio dotykał ktoś inny.

Innym razem obserwuję, jak 2 kobiety rozmawiają w sklepie przy półce z porcelanową zastawą. Jedna zachwyca się beżowymi filiżankami z namalowanymi makami. Chce je kupić, na co druga odpowiada: 

- Przecież masz dużo filiżanek. 

Kupująca broni się: 

- Zobacz, jakie są piękne! Takich nie mam. Wyrzucę te, których używamy najrzadziej. Te będą pasowały do obrusu, który dostałam na imieniny.  

Koleżanka kręci powątpiewająco głową, ale filiżanki lądują w koszyku z zakupami. To znaczy, że inne wylądują na śmietniku.

W wiadomościach czytam, że "pierwsi przesiedleńcy klimatyczni opuszczają wyspę zagrożoną zatopieniem". Palą się kolejne wysypiska śmieci, młodzież wydrapuje obsceniczne symbole na drzwiach toalet w szkołach, a my dalej kupujemy żywność importowaną, zamiast wspierać lokalnych producentów. 

Dlaczego? 

Oczywiście, przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele. Ale jedną z nich - według mnie bardzo ważną -  jest brak poczucia współodpowiedzialności za świat dookoła nas. Skupiamy się na własnym podwórku stawiając sobie za cel chwilowe przyjemności oraz długoterminowe szczęście. Większości z nas udaje się ten cel osiągnąć w mniejszym lub większym stopniu, ale każdemu kolejnemu pokoleniu będzie być może coraz trudniej. Nasze przyjemności mają swoją cenę, za którą często płacą inni. 

Możemy zwalać winę na poprzednie pokolenia, które tak nas wychowały; na to, że należymy do kultury indywidualistycznej; albo na to, że drastycznie pogarsza się nasza kondycja psycho-fizyczna i powinniśmy przede wszystkim zadbać o siebie. Możemy obwiniać rodziców, którzy robią wszystko, aby ich dzieciom było dobrze, przyzwyczajając je do dostawania wszystkiego na gotowo i do chodzenia na skróty. Dorzucam do tego worka także edukację: nacisk na oceny; stawianie wiedzy ponad praktyką; a przede wszystkim osadzanie uczniów i uczennic w roli odbiorcy - konsumenta.

Rozwińmy ten ostatni wątek. Przez chwilę będzie gorzko - dla wzmocnienia efektu. Obiecuję jednak, że zakończę optymistycznie. 

Szkoła nakazów

W tradycyjnej szkole nie ma miejsca na decyzje uczniów i uczennic. Dorośli ustalają zasady, urządzają przestrzeń, przekazują wiedzę, zarządzają sprawdziany i oceniają. Dzieci i młodzież ma wykonywać polecenia. Nawet projekty, które z definicji powinny być polem do samodzielnej aktywności uczniów, bywają "zaprojektowane" przez dorosłych. Dzieci wykonują poszczególne zadania, najlepiej zgodnie z instrukcją. Kontrola zewnętrzna, tłumaczona względami bezpieczeństwa, jest na każdym kroku - w salach lekcyjnych, na korytarzach, czasem nawet w toaletach. 

Powszechna debata o jakości edukacji prowadzi do coraz większej świadomości o potrzebach młodych ludzi. Coraz więcej nauczycieli i nauczycielek stosuje aktywizujące metody pracy, przygotowuje swoje lekcje tak, aby były angażujące, stosuje różnorodne narzędzia. To na pewno lepsze niż wykład, tekst z podręcznika i wypełnianie zeszytów ćwiczeń. Według mnie jednak nie tędy droga. Zamiast starać się, aby nasze lekcje zawierały efekty specjalne, które przyciągną uwagę naszych podopiecznych, powinniśmy przekazać im pałeczkę, ucząc ich w ten sposób odpowiedzialności za siebie i swoje otoczenie. 

Partycypacja to nie fanaberia

Partycypacja kojarzy nam się głównie ze społecznością lokalną: z budżetem obywatelskim, młodzieżowymi radami miast i gmin, z konsultacjami społecznymi projektów i decyzji radnych itp. Szkoły to także społeczność - specyficzna, bo ograniczona liczebnie, nastawiona na konkretny cel i bezpieczna. To sprawia, że staje się idealnym środowiskiem do treningu samodzielności, ale także do wspólnego budowania warunków w niej istniejących. 

Partycypacja uczniowska ma dwa wymiary:

1. włączanie uczniów i uczennic w podejmowanie decyzji o życiu szkoły

2. współdecydowanie o procesie edukacyjnym zachodzącym podczas lekcji.

Pierwszy wymiar oznacza przede wszystkim sprawnie działający Samorząd Uczniowski, który z jednej strony  samodzielnie wybiera, w jakie działania się angażuje, z drugiej stara się angażować jak najwięcej uczniów i uczennic w swoje przedsięwzięcia. To oznacza badanie potrzeb, zbieranie opinii i planowanie akcji. SU potrzebuje opiekuna, ale nie takiego, który będzie podejmował decyzje. Potrzebuje mądrego dorosłego, który pokaże narzędzia i sposoby działania, ale decyzje zostawi dzieciom. 

Na szczęście od lat są organizacje i programy, które pomagają wzmacniać samorządu uczniowskie. Do najpopularniejszych należą programy Centrum Edukacji Obywatelskiej oraz projekt Młodzież ma wpływ. 

Nieco inny jest drugi wymiar - można by go nazwać partycypacją edukacyjną. Dotyczy on lekcji i zajęć pozalekcjynych, na których nauczyciel prowadzący zwykle organizuje cały proces uczenia się. Jednak słowo "organizuje" może być różnie zrozumiane: 

• można zapewniać wszystkie materiały, narzędzia i metody pracy, dzieląc proces na kawałki, które nasi odbiorcy konsumują zgodnie z instrukcją
• można też potraktować uczniów i uczennice jako współorganizujących, uzgodnić z nimi zakres wiedzy (tak, nawet z obowiązkiem realizowania podstawy programowej jest to możliwe), materiały i narzędzia oraz metody pracy. 

Na blogu opisałam wiele przykładów działań, w których decyzje były podejmowane przez dzieci - wystarczy kliknąć w etykietę "sprawczość" w górnej części strony. Poza tym możemy skorzystać z coraz bogatszej oferty programów, które wspierają we wprowadzaniu partycypacji, jak chociażby programy Fundacji Szkoła z Klasą (Edukacja Inspiracja, Przestrzenie Dobrostanu czy Szkoła z Klasą).

Tutaj chciałabym skupić się na tym, co leży u podstaw partycypacji w obu jej wymiarach. Mam okazję odwiedzać różne szkoły i obserwować, co się dzieje między nauczycielami i uczniami. Dostrzegam wyraźnie elementy partycypacji. 

Partycypacja mieszka w głowie

Kiedy przyglądam się różnym działaniom i relacjom, staram się wyłuskać to, co leży u sedna partycypacji. Wierzę, że ona zaczyna się w głowie dorosłego - wymaga odpowiedniego nastawienia, otwartości, zaufania i odwagi. W odpowiednich warunkach partycypacja zamieszka w głowach dzieci i młodzieży. Dopiero wtedy można myśleć o wprowadzeniu różnych technik i narzędzi pomagających wykorzystać to nastawienie jak najlepiej.

Po pierwsze, partycypacja wymaga wiary w możliwości uczniów i uczennic. Przecież oni nie są czystą kartką, którą nauczyciel zapisuje według własnego pomysłu. Nawet małe dzieci mają sporo doświadczeń zdobytych wcześniej w szkole czy poza nią. Mają swoje przemyślenia, zdolności, pasje. Trzeba to uwzględnić projektując proces uczenia się. 

Po drugie, partycypacja oznacza świadomość tego, że błędy są niezbędne w uczeniu się. Czasami są wręcz pożądane, aby móc je omówić, wyciągnąć wnioski i spróbować jeszcze raz, inaczej. Nawet kiedy widzimy, że uczniowie zmierzają w złym kierunku, czasami musimy po prostu stanąć z boku i czekać. A kiedy przydarzy się błąd, należy to na spokojnie omówić i pobudzić do szukania innej drogi. Chcąc oddawać sprawczość dzieciom nie możemy liczyć na perfekcyjne wykonanie zadania. Być może będzie mniej pięknie i efektownie niż wtedy, kiedy sami to zrobimy. Ale za to może być oryginalnie, a uczniowie i uczennice nauczą się o wiele więcej. 

Po trzecie, partycypacja opiera się na zaufaniu - do siebie (nauczyciel) i do innych (nauczycieli i uczniów). Zaufanie do siebie to przekonanie, że stając z boku nie tracę autorytetu - nadal jestem potrzebna, mam wiedzę i doświadczenie, ale nie epatuję tym. Jestem w cieniu, co nie oznacza, że mnie nie ma - po prostu zmieniam się z kierownika w lidera. Zaufanie do innych to wiara, że inni też chcą, potrafią, i wytrwają. A jeśli będą mieć trudności, wtedy lider wspiera, pomaga odzyskać rónowagę. Ale nie wykonuje pracy za swój zespół, bo wtedy nie będą się uczyć. 

Kolejny ważny punkt to przekonanie o tym, że to nie nauczyciel naucza, tylko uczniowie się uczą. Oni są odpowiedzialni za swój proces uczenia się, muszą więc sami podejmować decyzje o tym, jak to robią. Nauczyciel pokazuje metody i narzędzia, które mają do wyboru. To dotyczy także celu tych działań: czy celem jest „zaliczenie” wszystkich wymagań z podstawy programowej; czy raczej rozwój każdego dziecka jako jednostki? 

Wreszcie - odwaga, która opiera się na zaufaniu. Partycypacja wymaga otwartości na to, co przyniesie rozpoczęty proces. Być może przyniesie spektakularne efekty, ale może też wiązać się z wieloma trudnościami. Trzeba wypłynąć na nieznane wody i dać się ponieść fali. Gdzieś dopłyniemy na pewno, a każda sytuacja może przynieść refleksję. 

Dla dobra wszystkich 

Skoro to takie skomplikowane, po co w ogóle się w to bawić? Powody są trzy: 

1. Dla dobra dziecka
2. Dla dobra siebie
3. Dla dobra społeczeństwa 

Co na partycypacji zyskuje dziecko? Przede wszystkim samodzielność, umiejętność podejmowania decyzji i radzenia sobie z trudnościami, poczucie odpowiedzialności za własne życie, zaangażowanie i motywację, znajomość metod i narzędzi, które może wykorzystać w różnych sytuacjach, umiejętność samokontroli, lepsze zrozumienie siebie samego, głębsze relacje z otaczającymi je ludźmi. Pewnie nie wymieniłam wszystkiego, ale mam wrażenie, że to i tak solidny argument.

Nauczyciel także zyskuje dużo. Pracuje mu się lepiej, gdy uczniowie mają motywację, są zaangażowani i samodzielni. Oszczędza czas, gdyż nie musi przygotowywać efektów specjalnych na swoje lekcje. Lepsze relacje z otoczeniem poprawiają dobrostan, a zachwyty nad osiągnięciami uczniów to czyste endorfiny i duma. Praca przynosi efekty, a nauczyciel ma poczucie sensu i sam jest zmotywowany. 

Partycypacja to myślenie o całym społeczeństwie - obecnym i przyszłym. Dzieci, które czują się współodpowiedzialne za otoczenie nie niszczą mienia społeczności, do której należą; dbają o środowisko naturalne; w relacjach kierują się empatią; są altruistyczne i odpowiedzialne; naprawiają swoje błędy i pomagają innym. Dążą do wspólnych celów. A przy tym są szczęśliwsze, gdyż czują się potrzebne.  

Dzieci wychowane w warunkach partycypacji stają się potem dorosłymi, którzy dbają o otaczający ich świat. 

To już się dzieje

Skoro zaczęłam ten artykuł od opowieści, pozwólcie, że opowieścią zakończę. 

Prowadząc w szkołach warsztaty zawsze zwracam uwagę na partycypację. Zaobserwowałam już całkiem sporo przykładów, z których można czerpać garściami. Tak było na przykład w jednej ze szkół na Pomorzu:

Nauczyciel: 

- A gdybyśmy tak zaprojektowali remont korytarza, żeby powstała strefa integracyjna? Moglibyście grać tam w gry, pogadać ze znajomymi z różnych klas, posłuchać muzyki. Jak myślicie? 

Uczeń klasy 7 lub 8:

- Ale na przerwach jest zawsze tak głośno. Zróbmy strefę ciszy, żeby trochę odpocząć.

Młodsza uczennica: 

- O tak! I pobyć chwilę samemu, bo my cały czas jesteśmy z innymi, a czasem trzeba się odciąć od tego wszystkiego. 

Nauczyciel, kierując się do całej grupy projektowej:

- Co o tym myślicie? 

Padają różne odpowiedzi. 

Nauczyciel: 

- Zróbmy głosowanie i zobaczymy, co nam to pokaże.

Wyniki głosowania są mniej więcej takie: 2/3 za strefa ciszy, 1/3 za strefą integracyjną. 

Nauczyciel:

- Skoro nie jesteście jednomyślni, może warto sprawdzić, co sądzą pozostali uczniowie szkoły. Jak sądzicie? 

Dyskusja toczy się dalej. Uczniowie obalają wszystkie pomysły nauczyciela, a on przyjmuje to ze spokojem. Po warsztacie rozmawiam z nim na osobności. 

Nauczyciel:

- Jestem bardzo zaskoczony ich decyzjami.

- I co Pan teraz zrobi? 

- Poobserwuję. Teraz to oni będą działać. Sami wiedzą najlepiej, czego potrzebują. 

Otwierajmy zadania!

Zawsze oszczędnie używałam podręczników i zeszytów ćwiczeń - z wielu powodów, ale najważniejsze były dwa. Po pierwsze, podręcznik to jedno z wielu narzędzi, których można użyć, więc nie warto się do niego ograniczać - w pracy jako dorośli też przecież korzystamy z całego wachlarza narzędzi. Po drugie, podręcznik został napisany przez kogoś, kto być może jest ekspertem w swoim fachu, ale nie zna moich uczniów i uczennic, nie wie więc dokładnie, jakie mają potrzeby i możliwości. 

Dlatego często tworzyłam własne materiały na lekcje, a z gotowych zestawów korzystałam wtedy, kiedy było to zgodne z moimi celami. Takie podejście wymaga jednak dużo pracy. Stworzenie własnych materiałów wymaga określenia celu zajęć, dobrania narzędzi i metod pracy, stworzenia materiałów (pisania tekstu, nagrania filmu, wykonania karty pracy itp.), obróbki graficznej, kilkakrotnego sprawdzania... Do tego dochodzi konieczność sprawnego posługiwania się różnymi programami. Wiem, że to pochałania mnóstwo czasu. Czasami przygotowanie na jedną lekcję trwa kilka godzin. 

Jest też inne wyjście - zamiast tworzyć własne materiały od zera, można dostosowywać materiały gotowe. To ostatnie jest zresztą koniecznością. Zamiast więc realizować podręcznik i zeszyt ćwiczeń strona po stronie, ćwiczenie po ćwiczeniu, wybierajmy wartościowe zadania, pomijając te, które niewiele wnoszą. Te wartościowe jednak też trzeba czasami nieco zmienić: napisać na nowo polecenie, wykorzystać tekst dodając własne zadanie albo inaczej poprowadzić dyskusję. 

Według mnie najbardziej wartościowe zadania to te, które mają wiele odpowiedzi i różne sposoby wykonania. Wtedy dajemy szansę na ich wykonanie każdemu dziecku w klasie, bo każdy zrobi to na miarę własnych możliwości. Poza tym zadania otwarte czasami dają szansę na wykorzystanie własnych zainteresowań, dzięki czemu uczniowie i uczennice są bardziej zaangażowani, a potem z chęcią dzielą się efektami pracy.

Jak otwierać zadania? 

Podam tu kilka przykładów prostych przekształceń otwierających zadania. Bazuję na gotowych materiałach dla klas 1-3 pochodzących z różnych wydawnictw. Część zadań jest wykonanych, gdyż pochodzą ze starych zeszytów ćwiczeń należących do moich dzieci. Chodzi mi o pokazanie pewnych zabiegów, które można zastosować w wielu innych ćwiczeniach.

To bardzo proste zadanie, które niewiele wnosi. Warto dodać tu 1 zdanie do polecenia: Do każdego pojemnika dorysuj inne rzeczy, które możesz tam wyrzucić, ale nie znalazłeś cih na nalepkach. Nie podaję ile ma tych rzeczy być - dzieci, które pracują wolniej, narysują po 1 rzeczy, inni mogą znacznie więcej. Ponadto dzięki temu sprawimy, że dzieci zaczną analizować typowe odpady, które znają z domu czy ze szkoły, i zastanawiać się, gdzie powinny je wyrzucić. Przy okazji pojawi się pewnie sporo pytań, ale przecież o to chodzi! Wszyscy czasami stoimy przy śmietnikach zastanawiając się, gdzie powinniśmy daną rzecz umieścić. Czasem może podejmujemy złą decyzję, ale jeśli się zastanawiamy i analizujemy, to już i tak bardzo dużo. W razie wątpliwości warto odsyłać dzieci do podręcznika albo przygotowanego wcześniej plakatu o segregowaniu odpadów, aby same poszukały odpowiedzi. 

To zadanie jest bardziej skomplikowane, wymaga zastanowienia się, sprawdzenia informacji w podręczniku albo dyskusji z nauczycielem. Mimo to możemy je wzbogadzić prosząc dzieci o napisanie w zeszycie własnego zdania na temat powietrza, prawdziwego lub nie, a potem dania zeszytu koledze lub koleżance z ławki, aby ocenili TAK/NIE. Każdy napisze zdanie na miarę swoich możliwości, zapamięta jeszcze więcej informacji na temat powietrza, no i w sumie przeanalizuje 6, a nie 4 zdania. 

Kolorowania unikałam - ono nie wnosi nic poza rozwijaniem motoryki małej, a tę przecież można rozwijać też innymi metodami. Dzieci często nawet nie zastanawiają się nad tym, co kolorują. Warto więc dodać tu coś co sprawi, że uczeń będzie musiał analizować, a potem stworzyć coś nowego, bo to tworzenie jest najlepszym sposobem na uczenie się. Można więc poprosić o pokolorowanie tylko tych znaczków, które przedstawiają obiekty typowe dla Polski, a potem o dorysowanie własnego znaczka z Polski. Można też zmienić znaczki - dać dzieciom kartę pracy z innymi znaczkami pokazującymi symbole różnych polskich miast i poprosić o napisanie nazw tych miast (a potem narysowanie własnego znaczka). Albo - kształtując patriotyzm lokalny - poprosić dzieci, aby w parach zaprojektowały znaczek, który będzie promował ich własne miasto/okolicę. 

To zadanie bardzo ubogie, nic nie wnosi - jeśli dziecko tylko podkreśli, a potem bezmyślnie przepisze wyrazy z rz (czy gotowe zdanie), niewiele zapamięta. Do zapamiętania potrzebne jest przetwarzanie informacji, a tu tego brakuje. Wystarczy drobna zmiana: Przeczytaj zdania. Podkreśl wyrazy z dwuznakiem rz, a potem ułóż z nimi własne zdania i zapisz je w zeszycie. Tu już jest przetwarzanie, gdyż dziecko musi zastanowić się nad znaczeniem podkreślonych wyrazów i zbudować z nimi nowe zdania, które będą niosły jakieś znaczenie. 

Każde zdanie zapisane przez dziecko wymaga sprawdzenia - jeśli mamy dużą klasę, trudno znaleźć na to czas na lekcji. Dlatego wykorzystajmy peer learning (uczenie się w gronie równieśników). Dzieci dają swoje zdania do sprawdzenia koledze / koleżance. Jeśli ci mają wątpliwości do któregoś zdania, wtedy pytają nauczyciela. Ale większość zdań zapewne jest prawidłowa, nie będzie więc potrzebna wasza pomoc. 

Tworzenie własnych zdań znowu daje możliwość indywidualizacji - jedni napiszą zdania wielowyrazowe, inni najprostsze możliwe. Ale nawet w tym drugim przypadku zadanie to wniesie więcej niż to, zapropnowane przez wydawnictwo. 

O czym pamiętać? 

Kiedy zmieniamy zadania warto pamiętać o kilku rzeczach. Po pierwsze, jaki jest cel lekcji? Co dziecko ma z niej wynieść? Cel wskazuje kierunek doboru i modyfikacji zadań. Jeśli np. zależy nam, aby uczniowie i uczennice potrafili rozpoznać min. 5 dziko rosnących roślin, które spotykają w okolicy, jakie zadania pomogą im nauczyć się te rośliny rozpoznawać i w dodatku zapamiętać ich nazwy? Naklejanie nazw pod rysunkami roślin na pewno nie wystarczy. Może przyda się jakiś wierszyk z nazwami albo zdania ze skojarzeniami, jak np. "Kasia nawleka na sznurek zlociste kwiaty nawłoci." Przecież nazwy roślin rzadko kiedy są łatwe do zapamiętania nawet dla dorosłych, a co dopiero dzieci, które maja mniejszy zasób słów. 

Po drugie, warto zawsze zastanowić się, czy dane zadanie pozwala dziecku przetwarzać informacje. Bez tego zadanie nie służy uczeniu się. Warto więc zmodyfikować je tak, aby dodać przetwarzanie informacji. Możemy zatem dodać czynność, która sprawi, ze dziecko będzie analizować i tworzyć powiązania między nową informacją a tym, co już wie. Przydaje się tu tworzenie różnych rzeczy z wykorzystaniem nowej informacji: budowanie zdań, pisanie tekstów, projektowanie, kreowanie zadań dla rówieśników. 

Po trzecie, jeśli uczennice i uczniowie będą coś tworzyć, warto to sprawdzić. Przydają się wtedy koleżanki i koledzy, którzy mogą zapewnić pierwszą ocenę i testy, a nauczyciel sprawdza tylko to, co budzi wątpliwości dzieci. Takie postępowanie daje zresztą dodatkowe możliwości przetwarzania informacji sprawdzającym. Warto jednak pamiętać o ograniczonym zaufaniu i czuwać nad całym procesem. 

Na koniec, pamiętajmy, że odpowiednia modyfikacja zadania pozwoli na indywidualizację. Zmieniajmy zadania tak, aby każde dziecko mogło wykonać je na miarę własnych możliwości. Idealnie, jeśli będzie mogło także wykorzystać swoje zainteresowania, np. jeśli jeździ konno może budować zdania z wyrazami z rz o koniach. Jeśli ma dowolność, często wybierze to, w czym czuje się świetnie, a więc swoje hobby.

Wiem, że jest wiele nauczycielek i nauczycieli, którzy tak właśnie pracują. Ale znam też sporo takich, którzy wolą zaufać ekspertom, bojąc się wprowadzać własne modyfikacje. Pamiętajcie, że ekspert nie zna waszych uczniów, a wy macie wystarczająco dużo doświadczenia, aby próbować pracować "po swojemu".  

Własny lapbook

Jestem w wielu grupach nauczycielskich i z przerażeniem obserwuję, jakim powodzeniem cieszą się lapbooki - gotowce. Wszystko jest w szablonach, gotowy tekst, nauczyciel kseruje, a uczniowie tylko wycinają, kolorują i naklejają. Czego uczy ich taka aktywność (poza rozwijaniem motoryki małej)? Gotowy lapbook może być estetyczny i można się nim pochwalić. Ale na pewno nie pozwala pogłębić wiedzy na dany temat, gdyż uczenie się wymaga przetwarzania informacji, a nie biernego czytania i naklejania. A przecież tak łatwo to zmienić na efektywne ćwiczenie służące uczeniu się!

Lapbook pasuje chyba do każdego tematu. Świetnie nadaje się zwłaszcza na podsumowanie projektu, lektury albo omawianego działu. Jeśli pozwolimy uczniom i uczennicom wykonać własny lapbook (nie z szablonu), także rozwiną motorykę małą, a poza tym zyskają wiele innych korzyści:

• uczą się planowania i organizacji pracy, gdyż sami muszą zdecydować, jakie informacje i gdzie umieścić
• zazwyczaj lapbooki wykonuje się w parach lub małych zespołach, uczniowie więc rozwijają współpracę i komunikację
• rozwijają poczucie sprawstwa, gdyż robią pracę według własnego pomysłu
• przetwarzają informacje, ponieważ wyszukują je i decydują, co zamieścić w lapbooku, w jakiej formie - tu nie sprawdzają długie teksty skopiowane z sieci, trzeba je przerobić na hasła, pojedyncze zdania, rysunki, mapy myśli, sketchnotki
• rozwijają kreatywność - przecież nie muszą wykonywać elementów lapbooka, które pokaże nauczyciel, mogą wymyślić swoje, które być może lepiej sprawdzą się do zaprezentowania wybranych informacji
• rozwijają logiczne myślenie - czasami trzeba nieźle pokombinować, aby dobrze umieścić tekst na danym elemencie
• lapbooki pozwalają doświadczać, eksperymentować, uczyć się na błędach - to istna szkoła cierpliwości
• na koniec prezentują swoją pracę, wyjaśniając, dlaczego właśnie to i właśnie tak prezentują; uczą się argumentować i występować publicznie; zwiększają satysfakcję z własnej pracy
• rozwijają zainteresowania i talenty dzięki temu, że zwykle wybiarają sposób prezentacji zgodny z ich zamiłowaniami
• angażują się w to, co robią, nie ma tu więc problemu z motywacją (zdarzają się trudności indywidualne, gdyż przy lapbooku trzeba sporo czytać; bywają też problemy ze współpracą, ale to jest potrzebne, aby nauczyć się współpracy)
• zapamiętują wiedzę, którą wykorzystują do wykonania lapbooka - nie trzeba się potem jakoś szczególnie uczyć, bo informacje są już świetnie przetworzone; wystarczą drobne powtórki.

Tutoriali na temat wykonania własnego lapbooka jest w sieci mnóstwo, wystarczy wpisać hasło "lapbook" na youtube. Jednak aby wpis był pełny, postanowiłam zebrać w jednym miejscu niezbędne informacje. Nagrałam więc kilka filmików z instruktażem eloementów, jakie rozbiliśmy wielokrotnie z uczniami z klas 1-3 i starszych (na języku angielskim, np. na lekcjach kulturowych o krajach anglojęzycznych). Pamiętajcie jednak, że to tylko kropla w morzu możliwości... 

A zatem do dzieła! Wykonujemy własny lapbook.

Potrzebne materiały: 

• kolorowa sztywna kartka A3 (blok techniczny)
• 2-3 kolorowe kartki A4 z bloku technicznego
• 2-3 kartki A4 z bloku rysunkowego (kolorowe lub białe)
• nożyczki
• klej
• zszywacz (niekoniecznie - kieszonke można skleić)
• linijka i ołówek

Mój lapbook wygląda tak: 

Ja nic nie pisałam na elementach, ani nie ozdabiałam lapbooka, pokazałam jedynie technicznie, jak wykonać pewne elementy. Warto przed rozpoczęciem zastanowić się, jak zorganizować pracę - kiedy pisać i rysować? Przed naklejeniem elementu do lapbooka, czy po? Jak podzielić pracę w zespołach? Jak zapewnić porządek i wykorzystać maksymalnie kartki, aby nie produkować niepotrzebnie śmieci? 

Zaczynamy:

Potem wykonujemy kolejne elementy.

Koperta: 

Kieszonka: 

Harmonijka (dzieci mają często problem ze złożeniem jej równo, pokazuję zatem jak to zrobić):

Kwiatek (chociaż ja wybrałam wersję prostszą - na bazie kwadratu; oryginalnie kwiatek ma okrągły środek i zaginane płatki):

Rozkładówka: 

Książeczka: 

Na stronie zewnętrznej powinien znaleźć się tytuł lapbooka oraz ewentualnie podtytuł i dekoracje. 

O lapbookach pisałam też tutaj - znajdziecie tam też przykładowy lapbook uczniów klasy 2 oraz szablony elementów. 

Po co kupować lapbooki? 

Po co stać przy ksero przygotowując materiały dla uczniów i uczennic, skoro taka aktywność tak mało im daje? 

Czy nie łatwiej jest zrobić z nimi lapbooki "od zera", według ich własnych pomysłów, pozwalając im uczyć się i rozwijać umiejętności? 

Może takie lapbooki nie będą tak piękne i estetyczne jak "gotowce", ale w szkole chodzi przecież o uczenie się...

Jak przetrwać egzaminy? List do ucznia.

Zarówno jako rodzice, jak i nauczyciele czy nauczycielki myślimy o tym, jak wypadną nasi podopieczni na egzaminie ósmoklasisty czy na maturze. Stresujemy się, chcielibyśmy pomóc naszym pociechom, ale one często nie chcą nas słuchać. Proponuję dać każdemu list, w którym zwięźle i z empatią staram przekazać to, co najważniejsze w ostatniej chwili. Czasami obcego słucha się chętniej... 

Oczywiście, aby dotarł, list musi być krótki, a temat szeroki. Dlatego zamieszczam tu jedynie kilka wskazówek. Wierzę jednak, że mogż one stać się początkiem bardzo wartościowej rozmowy - z rodzicem lub nauczycielem, ale też z kolegą czy koleżanką. 

A może chcecie zainspirować się i napisać własny list? Tym lepiej!

👉List do pobrania w pdf tutaj. 👈

Droga uczennico!

Drogi uczniu!

Niebawem ważny egzamin, o którym słyszysz i do którego przygotowujesz się od dawna. Być może masz sporo obaw z nim związanych - to zrozumiałe. Pozwól, że podpowiem Ci, jak radzić sobie przed i w trakcie egzaminu, bo sama wielokrotnie zdawałam różne egzaminy i mam sporą wiedzę o uczeniu się. W tym liście opiszę, jak najlepiej wykorzystać ostatnie dni przed egzaminem, jak poradzić sobie ze stresem oraz dekoncentracją w czasie egzaminu oraz czy tak naprawdę jest się czym przejmować. 

Po pierwsze, przeanalizuj, co jeszcze możesz zrobić, chociaż zostało już tak mało czasu. Materiału do powtórzenia jest na pewno dużo, ale czy jest sens, aby powtarzać wszystko? Dużo nieutrwalonej wiedzy może oznaczać zagubienie, wszystko może się poplątać w stresującej chwili. Zatem co najlepiej powtórzyć? Treść omawianych lektur, wzory matematyczne, ważne daty i nazwiska, zasady pisania konkretnych form wypowiedzi itp. Do zapamiętania faktów idealne będą fiszki: małe karteczki, na których z jednej strony piszemy nazwę, np. zaimek, a z drugiej wyjaśnienie: ja, wy, ktoś, co... Takie karteczki można zrobić na każdy temat, wsadzić potem do kieszeni i powtarzać w wolnej chwili (nawet w autobusie czy w kolejce, aby mieć więcej czasu wolnego w domu). Ważne, aby powtarzając zmuszać mózg do wysiłku - najpierw patrzeć na nazwę i bez zaglądania na drugą stronę próbować ją wyjaśnić. Dopiero potem sprawdzamy opis. Warto też znaleźć dobrego towarzysza do nauki - możecie spotykać się po lekcjach offline lub online i odpytywać się nawzajem z materiału. Pamiętaj, że wielokrotne czytanie tekstu nie jest dobrą metodą nauki - tworzy jedynie iluzję wiedzy i w rzeczywistości zajmuje więcej czasu niż zrobienie fiszek czy notatki własnymi słowami. 

Po drugie, pamiętaj, że w rzeczywistości do egzaminu przystępuje Twój mózg. Aby mógł wykorzystać swój potencjał i przypomnieć sobie wszystko to, czego się uczył, potrzebuje się porządnie wysypiać - nie tylko dzień przed egzaminem, ale też wcześniej. Ponadto dostarczaj mu dużo wody - woda jest niezbędna do przekazywania impulsów nerwowych (czyli do myślenia). Pilnuj więc, aby Twój organizm był dobrze nawodniony - cały czas, zwłaszcza w trakcie nauki. Słodycze to oszuści - kuszą nas nie tylko smakiem, ale też tworzą złudzenie, że lepiej się po nich myśli. Przez chwilę pewnie tak, gdyż dostawa cukrów prostych wywołuje duży wzrost glukozy - pokarmu dla mózgu. Tylko że po słodyczach poziom glukozy podnosi się na chwilę, a potem spada, przez co później myśli się dużo gorzej. Aby mózg miał energię przez cały egzamin, zjedz pełnowartościowy posiłek, a poziom glukozy będzie utrzymywał się na odpowiednim poziomie przez długi czas.  

Po trzecie - stres, który działa różnie: jednych motywuje, u innych blokuje myślenie. Kojąco działa na nas przyroda, warto więc przed egzaminem urządzać sobie spacery po lesie lub parku. Pomaga też towarzystwo osób, które lubimy, ale tylko jeśli te osoby działają na nas uspokajająco. Być może masz w swoim otoczeniu kogoś, kto bardziej niż Ty stresuje się egzaminem i ciągle Ci to okazuje. Powiedz głośno o swoich emocjach: "Kiedy tak mówisz, ja stresuję się jeszcze bardziej, a wtedy nie potrafię się skupić." Wielu osobom pomaga praktyka uważności (mindfulness), np. uważne oddychanie, kiedy kierujemy uwagę na własne ciało, zamiast na myśli. A jeśli podczas egzaminu trudno będzie Ci się skoncentrować, polecam wykonać ćwiczenie 5,4,3,2,1: rozejrzyj się i w myślach powiedz nazwy 5 rzeczy, które widzisz. Potem powiedz w myślach nazwy 4 rzeczy których dotykasz, następnie 3 rzeczy, które słyszysz, 2 zapachów i 1 smaku. To pozwala uspokoić myśli. 

Na koniec pomyśl, co się stanie, jeśli ten egzamin pójdzie Ci źle. Być może nie dostaniesz się do szkoły, którą planujesz, a może będzie trzeba zrobić rok przerwy i powtórzyć egzamin za rok. To może popsuć Ci plany, ale to przecież nie koniec świata! Czasami coś, co z początku wydaje się tragedią, okazuje się być szansą na odkrycie czegoś nowego. Znam ludzi, dla których oblanie matury okazało się błogosławieństwem, bo mieli rok na odkrycie, czego właściwie chcą w życiu. Oczywiście, nie namawiam Cię do "olania" egzaminu - daj z siebie tyle, ile w tej chwili możesz. Pamiętaj jednak, że jeśli pójdzie Ci słabo, to nie koniec świata.  

Trzymam kciuki. 

6 sposobów na to, by zacząć doceniać błędy

Wiemy, że błędy mają potencjał, gdyż pokazują, nad czym trzeba pracować. Ostatnio coraz więcej mówi się o zmianie podejścia do błędów: pojawiają się grupy nauczycielskie poświęcone błędom (Obłędne błędy), publikacje (np. CEO Jak wykorzystać potencjał błędu), webinary (np. Fundacji Szkoła z Klasą) i podcasty (Trening upadania). Myślę, że nie trzeba nikogo przekonywać do tego, że błędy trzeba doceniać, a nie karać. A jednak łatwo się mówi... Jak zmienić wieloletnie przyzwyczajenia? 

Proponuję 6 działań - małych kroków, które możemy wprowadzać pojedynczo, w dowolnej kolejności. Dzięki nim w końcu być może polubimy błędy u innych, a także my sami przestaniemy się ich bać. 

Nie wszystkie błędy

Kiedy sprawdzasz prace uczniów i uczennic nie podkreślaj każdego błędu (zwłaszcza, jeśli jest ich dużo). Uczeń, który otrzyma pracę całą pokreśloną albo z wieloma adnotacjami i tak pewnie nie będzie w stanie poprawić wszystkiego. Dlatego za każdym razem ustalaj, na jakiego rodzaju błędy zwracasz uwagę w danym zadaniu: stylistyczne, ortograficzne, dotyczące faktów (historia), nazw (biologia, chemia) itp. Jeśli uważasz, że na Twoim przedmiocie jest to niemożliwe, spróbuj przyjąć inną technikę: zaznacz z boku fragment zawierający dużo błędów, np. pionową kreską, a nie każdy błąd osobno, i dopisz: "Coś tu się nie zgadza. Zajrzyj do notatek/podręcznika i sprawdź, co." Dzięki temu zachęcisz ucznia do ponownego przejrzenia materiału i uzupełnienia braków. 

Nie tylko błędy

Sprawdzając pracę ucznia lub uczennicy postaraj się dostrzegać i zaznaczać nie tylko błędy, ale też wybrane rzeczy prawidłowe, np. wyjątkowo dobrze sformułowane zdanie, prawidłowy wynik, dobrze napisaną trudną nazwę, podjęcie próby rozwiązania trudnego zadania itp. Niektórzy twierdzą, że dobre rzeczy warto zaznaczać kolorem zielonym, złe - czerwonym. Ja wierzę bardziej w odczarowanie koloru czerwonego: uczniowie, widząc czerwone notatki nauczyciela, od razu kojarzą je z błędami. Warto to zmienić! Zaznaczaj także rzeczy godne pochwały. Zresztą, niektóre błędy mogą być wręcz godne pochwały, bo pokazują, w jaki sposób myślimy. Uważam, że kolor nie ma tu znaczenia - to nawet nie musi być czerwony. Chodzi tylko o to, aby notatki nauczyciela odróżniały się od reszty pracy. 

Skupiaj się na prawidłowych odpowiedziach

Kiedy uczeń coś pisze albo mówi, postaraj się za każdym razem docenić przynajmniej 1 rzecz. Nawet jeśli jest to wyjątkowo słaba wypowiedź coś da się znaleźć, chociażby budowę zdania, użycie jakiegoś słowa albo pozytywne nastawienie. Kiedy przyzwyczaisz się do wyłapywania dobrych rzeczy, będziesz je dostrzegać coraz częściej, a mniej uwagi poświęcisz błędom. W końcu sam / sama też zaczniesz myśleć inaczej o swoich działaniach - nie będziesz tak bardzo bać się pomyłki, za to będziesz przykładać większą uwagę do tych rzeczy, które Ci się udały.  

Doceniaj pomyłkę

Kiedy dyskutujecie i uczeń powie coś nie tak, zamiast go poprawić powiedz: "Dziękuję, że to powiedziałeś. To otwiera nam pole do dyskusji. Czy zgadzacie się, że ... [np. tygrysy żyją w Afryce]?" Warto przy okazji razem sprawdzić, jak jest naprawdę i zastanowić się, dlaczego niektórzy ludzie myślą, że ... [tygrysy mieszkają w Afryce]. Być może niektóre bajki wprowadzają nas w błąd? A może kojarzymy dzikie zwierzęta z Afryką, dlatego wszystkim automatycznie przypisujemy ten kontynent jako miejsce zamieszkania? To pokazuje pułapki myślenia (tu akurat nadmierną generalizację). Błąd potrafi być wspaniałą okazją edukacyjną do pogłębiania wiedzy, ale też rozwijania kompetencji krytycznego myślenia. Warto to wykorzystać!

W innych sytuacjach może przydać się reakcja: "Cieszę się, że popełniłeś ten błąd. Dzięki temu lepiej się nauczysz / lepiej zrozumiesz materiał". Czasami pomaga zwizualizowanie błędu jako kroku wstecz, dzięki któremu możemy wziąć większy rozbieg i dalej skoczyć.

Traktuj błąd jako początek, nie koniec

Najgorsze, co możesz zrobić, to potraktować błędy, np. na sprawdzianie z działu A, jako informację o tym, że uczennica nie nauczyła się - nie wywiązała się ze swoich obowiązków, dlatego dostaje niską ocenę. Będzie musiała nauczyć się porządnie działu B, aby poprawić średnią. Tyle że trudno jej będzie zrozumieć materiał z działu B, jeśli nie opanowała działu A (chyba że są to totalnie niezależne rzeczy, ale nowa wiedza i umiejętności zazwyczaj opierają się na podwalinach tego, co już wiemy i potrafimy). 

Warto więc zastanowić się, najlepiej razem z uczennicą, skąd wzięły się błędy w jej pracy: może nie miała czasu się nauczyć, bo przygotowywała się do konkursu tańca; a może nie rozumie tego materiału, ale wstydzi się do tego przyznać; może zestresowała się na sprawdzianie i wszystko jej się pomyliło; może nie zrozumiała polecenia (tu może się nawet okazać, że to nauczyciel popełnił błąd w sformułowaniu polecenia); albo faktycznie nie chciało jej się uczyć. Warto razem wypracować plan działania, jak uzupełnić te braki (pomoc koleżeńska, skorzystanie z konsultacji z nauczycielem przedmiotu, filmiki na youtube czy TikToku, wypróbowanie innej metody uczenia się, wprowadzenie treningów uważności itd.). Możliwości jest wiele, a dostępność wiedzy w sieci pozwala uczniom samodzielnie znaleźć wsparcie, bez dodatkowego obciążenia dla nauczyciela. Wystarczy ich nieco pokierować. 

Zaakceptuj błędy

Błędy były, są i będą. To element procesu uczenia się. Potrzebujemy ich. Zapewne znasz powiedzenie: "nie popełnia błędów ten, kto nic nie robi". Zresztą, nikt nie nauczył się chodzić bez upadania. Testowanie, a co za tym idzie popełnianie błędów i korygowanie ich, to jeden z czterech filarów uczenia się według Stanislasa Dehaene (neurobiologa, autora książki Jak się uczymy? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery ... jak dotąd, Copernicus Center Press 2021). 

Dlatego nie warto zrzucać winy za błąd na kogoś innego. Zaakceptuj to, że każdy z nas popełnia błędy. Warto się do nich przyznawać. Pamiętaj, że uczniowie i uczennice cię obserwują - wykorzystaj to do budowania prawidłowych wzorców.

Być może właśnie to działanie jest najważniejsze. Podaję je na końcu, gdyż bywa najtrudniejsze... 

Zabawy z jajem

Przed Wielkanocą zapraszam do korzystania z kart pracy z jajem, dzięki którym wejdziemy w tematykę świąteczną, przy okazji rozwijając konkretne kompetencje. Oczywiście, nie wystarczy wydrukować i rozdać dzieciom kartki. Aby wzbudzić dyskusję i refleksję, trzeba pytać, prowokować, dać czas na odpowiedź, nie podpowiadać. Materiałów wystarczy na kilka lekcji. 

1. Umysłowa rozgrzewka

 Na rozgrzewkę proponuję labirynty o tematyce świątecznej. Do pobrania w pdf tutaj.

2. Symetria

Dość łatwe zadanie dla maluchów - dorysuj wzory tak, aby były symetryczne. Do pobrania w pdf tutaj. 

3. Na wzmocnienie relacji w klasie - na ile się znamy? 

To zadanie pozwala z jednej strony być kreatywnym, a z drugiej sprawdzić, na ile znamy pozostałe osoby w klasie. A może przy okazji dowiemy się o nich czegoś nowego? Do pobrania w pdf tutaj. 

4. Komunikacja - to nie takie proste!

Dzięki tej karcie pracy uczniowie i uczennice mogą przekonać się, że ten sam przekaz może być zupełnie inaczej odebrany przez różne osoby. Ważne! Powiedz dzieciom, aby wykonując zadanie nie zerkały do sąsiadów. Jeśli nie są pewne, czy dobrze rozumieją, niech zrobią tak, jak im podpowiada intuicja. Do pobrania w pdf tutaj. 

5. Krytyczne myślenie - nie wszystko jest oczywiste!

Na pozór proste zadanie, ale nie tak łatwo wybrać poprawną odpowiedź. Przy tej karcie pracy warto podyskutować i zastanowić się, dlaczego podane odpowiedzi mogą wprowadzić nas w błąd. Do pobrania w pdf tutaj. 

6. Współpraca to nie tylko praca w grupie

Tu mamy 2 zadania. Oba są do wykonania w grupach, ale tylko drugie zawiera współpracę, czyli wspólne podejmowanie decyzji, uwzględnianie potrzeb i możliwości całego zespołu, współodpowiedzialność oraz wspólne celebrowanie sukcesu. Do pobrania w pdf tutaj. 

7. Kreatywność to szukanie nieoczywistych rozwiązań

A gdyby tak ozdobić pisanki inaczej niż zwykle? Do pobrania w pdf tutaj. 

8. Sprawczość - każdy może tworzyć zadania

Po wykonaniu kilku różnych zadań z jajem, uczniowie i uczennice mogą mieć własne pomysły na zadania. Warto dać im możliwośc zaprojektowania części lekcji. Do pobrania pdf tutaj. 

9. Na wyciszenie - zentangle

Ostatnia karta pracy jest tradycyjna, przyda się na wyciszenie. Do pobrania pdf tutaj. 

Pokolenie iGen, czyli Zetki i Alfy

O pokoleniach Z i Alfa pisano już dużo. Ostatnio trafiłam na książkę iGen. Why Todays's Super-Connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy - and Completely Unprepared for Adulthood¹ autorstwa Jean M. Twenge. To prawdziwa skarbnica wiedzy. Postanowiłam więc streścić najważniejsze aspekty życia i osobowości nastolatków z pokolenia iGen tak, aby łatwiej nam było zrozumieć uczniów i uczennice, których mamy w szkołach podstawowych i średnich.

Dla ścisłości dodam, że wspomniana przeze mnie książka opiera się na wielu badaniach (przedstawia więc solidne dane), jednak dotyczą one przede wszystkim USA. Być może nie wszystkie opisane cechy pasują także do nastolatków z Polski, ale ogólny zarys pozostaje według mnie ten sam. Zwłaszcza, że pisząc ten artykuł sięgałam także do innych źródeł. Większość informacji pochodzi z książki Twenge², nie daję więc wszędzie przypisów. Te wstawiam tylko w miejscach, w których uzupełniam wiedzę innymi źródłami. Pisząc, używam zwykle porównania z poprzednim pokoleniem - rzadko podaję konkretne dane, gdyż chodzi mi o zarysowanie trendów. Jeśli macie potrzebę poznania danych, odsyłam was do książki Twenge i do raportów wspomnianych w przypisach. 

Do pokolenia iGen zaliczamy osoby urodzone po 1995 roku. Niektóre źródła podają, że pokolenie to można rozbić na dwa: Z (1995 - 2010/2012) oraz Alfa (urodzeni po 2010/2012 roku), Twenge jednak traktuje ich jako jedność wyróżniającą się stałym podłączeniem do sieci. W jej książce pokolenie to nazywa literką "i", gdyż ich głównym wyznacznikiem jest powszechne wykorzystywanie iPadów, iPhone'ów i ogólnie internetu. W 2022 roku w Polsce pokolenie to stanowiło 25% całej ludności kraju.³ To duża część społeczeństwa, warto więc wiedzieć o nich więcej.

Jacy są przedstawiciele pokolenia iGen w porównaniu z poprzednimi pokoleniami? 

Praktykują slow life - nie spieszą się z dorastaniem:

• nastolatki mniej chętnie niż ich poprzednicy cieszą się wolnością poza domem (bez rodziców) - dotyczy to także randkowania; za tym idzie mniejszy odsetek nastolatków uprawiających seks oraz zachodzących w ciążę
• mniej chętnie niż ich poprzednicy korzystają z możliwości pracy dla nastolatków
• poświęcają mniej czasu na wykonywanie obowiązków domowych (niż ich poprzednicy)
• piją mniej alkoholu
• dorastają pod czujnym okiem rodziców

Internet jest stałym elementem ich życia:

• mają telefon zawsze przy sobie, nawet w nocy (polskie nastolatki w sieci są średnio 5 godzin 36 minut dziennie⁴) - co nie znaczy, że nie wykonują aktywności offline, po prostu telefon jest zawsze obok: online miesza się z offline⁵
• wiedzę o świecie czerpią z social mediów
• internet często zastępuje telewizję
• chętniej oglądają filmy w domu (online) niż chodzą do kina
• czytają mniej książek niż poprzednie pokolenie w ich wieku (ale to nie znaczy, że nie czytają w ogóle)
• zwykle korzystają z sieci w celach egoistycznych, niekoniecznie z myślą o dobru społeczności (patrz niżej)
• nastolatki, które spędzają więcej czasu online są mniej szczęśliwe niż ich rówieśnicy, którzy poświęcają więcej czasu na aktywności pozaekranowe (ta różnica powiększa się w przypadku młodszych nastolatków)
• więcej młodych ludzi niż w poprzednim pokoleniu przejawia symptomy depresji, zdrowie psychiczne pogarsza się

Życie społeczne jest bardzo ważne, ale wygląda inaczej niż kiedyś:

• rzadziej niż ich poprzednicy chodzą na imprezy (w oryginale "parties")
• lubią wychodzić razem do restauracji, galerii handlowej, a także spotykać się w domach⁵
• spędzają sporo czasu z przyjaciółmi online (np. wspólne granie, czatowanie)
• włóczenie się po okolicy bez określonego celu nie jest dla nich tak częstym sposobem spędzania czasu wolnego jak dla ich rówieśników 40-50 lat temu
• sporo mówią o pomaganiu potrzebującym, ale to się niekoniecznie przekłada na faktyczne działania
• jedynie niektórzy wykorzystują sieć do aktywizmu społecznego (chociaż wiele osób głosi potrzebę zmian społecznych)

Maleje zainteresowanie religią i duchowością:

• mniej nastolatków zgłasza przynależność do jakiegokolwiek kościoła; mniej uczestniczy także w praktykach religijnych
• mniej osób w młodym wieku przejawia zainteresowanie duchowością

Bezpieczeństwo ponad wszystko:

• wiedzą o zagrożeniach, jakie mogą napotkać w życiu i starają się ich unikać
• ograniczają alkohol, papierosy i inne używki (w porównaniu z poprzednim pokoleniem w ich wieku)
• dbają o bezpieczeństwo w codziennych czynnościach (np. zapinają pasy w aucie)
• zależy im na bezpieczeństwie w miejscach, w których przebywają (np. na kampusach uczelnianych)
• widzą potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa osobom niebinarnym i innym mniejszościom
• jednocześnie młodzi oczekują, że to dorośli będą zapewniać im bezpieczeństwo - częściej odwołują się do władz, zamiast samemu szukać rozwiązań (Twenge sugeruje, że to może być efekt nadmiernej ochrony zapewnianej dzieciom przez rodziców i przyzwyczajenia ich do bycia wyręczanym)

Cenią to, co jest dla nich praktyczne:

• chodzą do szkoły dlatego, że muszą - często postrzegają lekcje jako stratę czasu, to, czego się tam uczą nie przekłada się na codzienne życie
• w przyszłości chcieliby mieć pracę, która zapewni im stabilizjację i bezpieczeństwo finansowe (niekoniecznie marzą o osiąganiu spektakularnych sukcesów)
• dobra praca to taka, która pozwala zachować równowagę z życiem osobistym
• dobra praca to także taka, którą przynajmniej częściowo można wykonywać zdalnie
• pokolenie iGen odwleka rozpoczęcie pracy zarobkowej dłużej niż poprzednie pokolenie w ich wieku
• są realistyczni, mniej niż poprzednie pokolenie wierzą w to, że osiągną sukces - dostrzegają wiele barier w dążeniu do sukcesu zawodowego (mimo to ponad połowa młodych ludzi ma nadzieję na znalezienie sensownej pracy, która da im możliwość wpływania na wyzwania globalne⁶)
• rozsądnie wydają pieniądze - potrafią oszczędzać, rozważnie podchodzą do większych wydatków⁵

Są torelancyjnymi indywidualistami:

• bardziej niż konformizm interesuje ich wyróżnianie się z tłumu
• mniej zależy im na małżeństwie, niekoniecznie chcą mieć dzieci
• płeć i orientacja seksualna nie mają dużego znaczenia - każdy może przyjmować różne role społeczne i realizować się w wybrany przez siebie sposób
• cenią niezależność polityczną (chętnie głosują na kandydatów bez przynależności partyjnej)*

Powyższy opis zarysowuje trendy. Oczywiście, nie każda osoba z pokolenia iGen przejawia te cechy. Do zebrania tych informacji przejrzałam sporo raportów i przeczytałam wiele artykułów. Z zaskoczeniem przyznaję, że treści w nich zawarte różnią się, dlatego tutaj postanowiłam skupić się na przekazie Twenge, uzupełniając go o dodatkowe materiały. 

¹ Ja czytałam wersję oryginalną, ale jest też polska: iGen. Dlaczego dzieciaki dorastające w sieci są mniej zbuntowane, bardziej tolerancyjne, mniej szczęśliwe - i zupełnie nieprzygotowane do dorosłości, Smak Słowa 2023. 

² Jean M. Twenge PhD, iGen. Why Todays's Super-Connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy - and Completely Unprepared for Adulthood, New York 2017.

³ https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/struktura-ludnosci,16,1.html, dostęp 21.03.2024.

⁴ Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów i rodziców, NASK, Warszawa 2023, str. 7.

⁵ Gen Z. Jak zrozumieć dziś pokolenie jutra, infuture hatalska foresight institite, Gdańsk, Warszawa, maj 2019.

⁶ Gen Z is poised to reframe the future, but are business and education ready?, EY Ripples and JA Worldwide 2021: https://www.ey.com/en_gl/about-us/corporate-responsibility/how-business-and-education-can-help-gen-z-reframe-the-future.

* Twenge poświęca cały rozdział polityce, zdecydowałam się jednak pominąć tę część, gdyż rzeczywistość polityczna w USA jest zupełnie inna niż w Polsce.

Lekcja na Dzień Kobiet (klasy 5-8)

Opinie uczniów i uczennic są w dużym stopniu kształtowane przez media: społecznościowe, ale także telewizję i kino. Tam mogą spotkać wzorce, do których bezkrytycznie dążą, czasami gubiąc po drodze siebie. Wiele dziewcząt ma obniżone poczucie własnej wartości z powodu zbyt szerokich bioder albo cery trądzikowej (chociaż oczywiście jest też wiele innych powodów obniżonego poczucia własnej wartości). Chłopcy także porównują się z innymi i próbują ich naśladować. Dzieci powinny wiedzieć, że piękno to nie tylko szczupłe ciało i modny strój. Warto wykorzystać Dzień Kobiet do dyskusji o tym, czym jest piękno. Zapraszam Was do skorzystania ze scenariusza 45-minutowej lekcji na ten właśnie temat.

Temat lekcji: Odkrywam piękno w sobie.

Cele - uczeń/uczennica: 

• rozumie, że odczucie piękna jest subiektywne i może dla każdego znaczyć coś innego
• szuka piękna w sobie i swoich najbliższych
• opisuje piękno w sobie
• wykonuje kreatywną pracę wybraną przez siebie metodą

DOŚWIADCZENIE (2 min)

Pokaż uczniom i uczennicom film pochodzący z kampanii Dove Moje piękno. Moja historia. Podkreśl, że nie chodzi tu o reklamę, ale o przekaz, jaki zawiera film. 

REFLEKSJA (10 min)

Porozmawiaj z uczniami i uczennicami o tym, co zobaczyli. Pobudzaj dyskusję, szukajcie punktów spornych i starajcie się je wyjaśnić. Możesz skorzystać z poniższych pytań, ale nie ograniczaj się do nich. Podążaj za dziećmi.

• O czym według was jest ten film?
• Co mówią na temat piękna bohaterki?
• Jak rozumiecie tytuł filmu: "Moje piękno. Moja historia"?
• Jedna z bohaterek mówi: "To nie wygląd cię definiuje, ale to, co robisz i co cię napędza". Czy zgadzacie się z tym? Dlaczego?
• Lubicie patrzeć na zdjęcia modelek lub aktorek pięknie umalowanych i ubranych, wyglądających jak gwiazdy? (nie musicie podawać odpowiedzi na głos, wystarczy, że sami sobie na to pytanie odpowiecie) 
• A czy chcielibyście, aby wasi najbliżsi byli takimi gwiazdami - wyglądającymi perfekcyjnie? Czy może raczej wolicie, aby wasi najbliżsi byli autentyczni, z wadami, czasami nieuczesani albo w pogniecionym ubraniu?
• Co pięknego znajdujecie w swoich najbliższych? Podajcie przykłady.
• Jak myślicie, czego oczekują od was wasi najbliżsi: że będziecie jak gwiazdy, czy raczej bliscy im, czasami niedoskonali? 

WIEDZA (5 min)

Ta część jest kontynuacją refleksji. Zapewne sporo wartościowych przemyśleń padło już podczas dyskusji. Można uzupełnić wiedzę o kilka konkretów: 

Człowiek naturalnie dąży do szczęścia. Jednak to nie wygląd zewnętrzny przesądza o tym, czy czujemy się szczęśliwi. Z badania Ipsos "Poczucie szczęścia na świecie" z 2023 roku wynika, że czynnikami mającymi największy wpływ na odczucie szczęścia są: 

• poczucie bycia potrzebnym
• poczucie kontroli nad własnym życiem
• bycie docenianym
• psychiczny i materialny dobrostan
• relacje. 

Poza tym to, co widzimy w mediach ma niewiele wspólnego z rzeczywistością. Często perfekcyjny wygląd jest wynikiem odpowiedniej pozycji, oświetlenia, a nawet obróbki zdjęcia. Ludzie pokazują nam tylko to, co chcą. Dobrze, że są profile, które odsłaniają takie sztuczki, jak np. embracing_reality: 

Kiedy myślimy o naszych najbliższych, często postrzegamy ich jako osoby piękne, chociaż ich wygląd nie jest idealny. Ważniejsze są dla nas cechy charakteru, umiejętności, albo konkretne elementy wyglądu, np. włosy czy oczy. 

Kiedy z tęsknotą patrzymy na wymodelowane ciało modelki czy aktora zastanówmy się, czy nasi bliscy potrzebują, abyśmy i my tak wyglądali? Lajki pod zdjęciem może przyniosą chwilę radości, ale nie dadzą nam długotrwałego szczęścia. 

ZASTOSOWANIE (25-28 min)

Uczniowie pracują indywidualnie. Do tego ćwiczenia mogą być potrzebne różne materiały, jak kredki, kleje, flamastry, gazety i magazyny, naklejki itp - pamiętaj o przyniesieniu materiałów albo wcześniej poproś dzieci, aby przyniosły takie produkty na lekcję. 

Poproś uczniów i uczennice, aby wykonali plakat o sobie pokazujący to, co jest w nich piękne. Mogą wybrać dowolną technikę, np:

• wykonać plakat na telefonie/tablecie/laptopie, np. w aplikacji Canva
• narysować siebie i opisać (zdaniami, hasłami, a może wierszem?)
• zrobić mapę myśli na swój temat
• przygotować kolaż z przyniesionych do klasy gazet i magazynów 
• inne opcje, które zaproponują uczniowie, byle były zgodne z tematem. 

W zależności od relacji panujących w klasie, możecie potem zrobić wystawę prac. Jednak jeśli nie masz pewności, że wszyscy będą czuć się bezpiecznie pokazując swój plakat, zrezygnuj z wystawy - niech każdy zatrzyma plakat dla siebie, ewentualnie pokaże go swoim bliskim. Mogą powiesić ten plakat w pokoju, aby w trudnych chwilach przypominał im, że są piękni. 

Zapraszam do zapoznania się z moją ofertą SZKOLEŃ dla nauczycieli i nauczycielek oraz WARSZTATÓW dla uczniów i uczennic.  

Lekcja na Dzień Kobiet (klasy 1-4)

Dzień Kobiet to święto, o którym wiele się mówi, także w szkole. Możemy z tej okazji rozmawiać o sławnych kobietach, np. naukowczyniach, pisarkach, artystkach. Możemy też mówić o kobietach ważnych dla nas: mamach, babciach, ciociach czy nauczycielkach. Albo zagłębić się w siebie i spróbować rozpoznać własne cechy, jednocześnie rozwijając postawę tolerancji wobec każdego człowieka. Zachęcam do skorzystania ze scenariusza zajęć opartych na cyklu Kolba. 

Temat lekcji: Rozumiem siebie i uczę się akceptować innych.

Cele - uczeń/uczennica:

• rozpoznaje cechy przypisane kulturowo kobietom i mężczyznom
• akceptuje to, że każdy człowiek ma indywidualne cechy, które mogą różnić się od tych przypisywanych kulturowo kobietom i mężczyznom
• opisuje własne cechy i wykonuje z nich chmurę wyrazową

DOŚWIADCZENIE (10 min)

Podziel uczniów na 3-4 osobowe grupy. Pokaż uczniom i uczennicom poniższe chmury wyrazowe (możesz je wydrukować lub wyświetlić na ekranie). Poproś, aby uczniowie w grupach zdecydowali, która chmura opisuje kobietę, a która mężczyznę. Powinni także przygotować uzasadnienie swojego wyboru. Kiedy uczniowie rozmawiają, spaceruj po klasie, przysłuchuj się im. Możesz pobudzać dyskusję, zadając pytania, np. Dlaczego tak sądzicie? Skąd to wiecie? Macie jakieś przykłady wśród swoich znajomych? Itp. Na koniec zostaw 2-3 minuty grupom na zaprezentowanie swojego zdania. 

Chmury wyrazowe do pobrania w formacie pdf

REFLEKSJA (5 min)

Prawdopodobnie już podczas prezentacji grupowych po poprzednim ćwiczeniu wywiąże się dyskusja. Pobudzaj ją. Jeśli dyskusji nie było, zacznij ją teraz. Pytaj o słowa, które wzbudziły najwięcej dyskusji w grupach, albo które mogą kojarzyć się zarówno z kobietami, jak i mężczyznami.

• Czy któreś słowa sprawiły Wam trudność? Może według Was nie pasują do reszty?
• Dlaczego uważacie, że ... [mężczyzna] musi być odważny / silny fizycznie?
• Czy ... [kobieta] też może mieć takie cechy? 
• Znacie jakąś kobietę, która jest odważna / która lubi rywalizację / interesuje się samochodami?
• Znacie jakiegoś mężczyznę, który jest troskliwy / wrażliwy / lubi zakupy? 

WIEDZA (5 min)

Ta część lekcji jest uzupełnieniem refleksji. Możliwe, że uczniowie i uczennice podczas refleksji sami doszli do założonych wniosków. Nauczyciel czuwa i w razie potrzeby uzupełnia wiedzę. 

Warto podkreślić, że cechy, które pojawiły się na chmurach wyrazowych to cechy kulturowo przypisywane kobietom i mężczyznom, ale nie występują u nich w równym stopniu, tzn. nie każda kobieta jest tak samo troskliwa, i są mężczyźni, którzy lubią zakupy. Nie każdy musi się w ten podział wpisywać i jest to całkowicie akceptowalne. Każdy człowiek jest osobną jednostką i ma indywidualne cechy. Świat byłby bardzo nudny, gdyby wszystkie kobiety były takie same. 

To kulturowe przypisanie cech wynika z przede wszystkim z przeszłości, kiedy kobiety i mężczyźni pełnili w społeczeństwie zupełnie inne role. Kobiety były matkami i opiekunkami, dbały o dom i rodzinę, mężczyźni zaś zapewniali stałe dochody oraz wykonywali prace fizyczne. Wiele z tych przekonań nadal funkcjonuje, ale często spotykamy osoby, które postępują zupełnie inaczej: mężczyźni opiekują się dziećmi w takim samym stopniu jak kobiety, kobiety wykonują zawody dawniej przeznaczone głównie dla mężczyzn. Ważne jest, aby każdy przyjmował taką rolę, jaka odpowiada jego / jej cechom i zainteresowaniom (w zgodzie z możliwościami i potrzebami najbliższych).

ZASTOSOWANIE (25 min)

Poproś, aby każdy uczeń i uczennica zastanowił się nad własnymi cechami oraz nad tym, jakie inne słowa świetnie go / ją opisują. Następnie niech każdy wykona własną chmurę wyrazową na wzór tych pokazanych na początku lekcji. Jeśli uczniowie znają jakieś konkretne narzędzie do tworzenia chmur wyrazowych (np. WordArt) i macie w sali tablety lub komputery, niech każdy wykona własną chmurę wyrazową. Jeśli wystarczy wam czasu, możecie umieścić wszystkie chmury wyrazowe na tablicy wirtualnej, np. Wakelet lub Padlet, a potem zgadywać, która chmura należy do kogo. 

Jeśli wcześniej nie tworzyliście chmur wyrazowych online, na tej lekcji nie będzie czasu, aby się tego nauczyć. W takiej sytuacji rozdaj dzieciom białe kartki A4 lub A5 i poproś o wypisanie wyrazów, które dobrze je opisują. Uczniowie nie powinni podpisywać kartek! Następnie zbierz kartki i powieś je na tablicy. Daj uczniom kilka minut na poczytanie i zdecydowanie, do kogo należą poszczególne zestawy wyrazów. Mogą dopisywać na kartkach imię osoby, która według nich jest autorem/autorką danej chmury. Możesz też dać im chwilę, a potem wskazywać poszczególne kartki i pytać klasy, kto według nich jest autorem. 

Zachęć ich, aby kontynuowali ten temat w wolnym czasie - może zauważyli, że ktoś na swojej kartce pominął cechę, którą powinien dopisać? Niech udzielą sobie informacji zwrotnej. Warto, aby uczniowie i uczennice zatrzymali własne opisy - być może będzie okazja do tego wrócić za kilka miesięcy i sprawdzić, czy coś się zmieniło. 

Zapraszam do zapoznania się z moją ofertą SZKOLEŃ dla nauczycieli i nauczycielek oraz WARSZTATÓW dla uczniów i uczennic.