Budowanie zdań

Budowanie zdań to ćwiczenie, które wykonuje się z uczniami od pierwszej klasy SP. Najpierw jako układanie zdań z wyrazów i ustawianie wyrazów w prawidłowej kolejności. Potem pojawia się stale jeszcze przez wiele lat (zdania pojedyncze i złożone, części zdania, rodzaje zdań...). Zdanie to podstawa języka. 

Budowanie prawidłowych zdań nie jest dla dzieci zadaniem łatwym. Nie sprzyja temu spędzanie czasu wolnego z grami, w których występują pojedyncze słowa, wyrażenia, lub równoważniki zdań. Łatwiej mają te dzieci, którym rodzice czytają, ale dobrze wiemy, że nie każdy nasz uczeń ma taki luksus. Dlatego od samego początku nauczyciel powinien zwracać uwagę na zdania:

• budowanie zdań z wyrazów
• ustawianie wyrazów w prawidłowej kolejności
• rozwijanie zdań
• odpowiadanie na pytania pełnymi zdaniami
• udzielanie pełnych odpowiedzi na pytania w zadaniach z treścią
• tworzenie opowiadań, choćby ustnie.

Trzeba to robić na różne sposoby, aby dotrzeć do wszystkich dzieci - każdy ma inne potrzeby, więc jedni uczniowie zrozumieją, jak się tworzy zdania zapisując je w zeszycie, inni grając w gry, a jeszcze inni korzystając z narzędzi TIK. Nie wystarczą gotowe zadania z kart ćwiczeń, gdzie dziecko z rozsypanki wyrazowej ma utworzyć zdanie i zapisać je. To jest tak naprawdę kolejny etap. Powinniśmy zacząć od innych zadań. 

Poniżej przedstawiam kilka propozycji ćwiczeń.

1. 

Proponuję zacząć od zadania w genially, gdzie poszczególne części zdania są zaznaczone na inne kolory - to pozwala dzieciom zrozumieć strukturę zdania, oczywiście bez używania nazw części zdania ani części mowy, bo na to jest jeszcze za wcześnie. Dzieci przesuwają poszczególne wyrazy na białe pole testując, które opcje są prawidłowe, a które nie. Dzięki temu mogą dostrzec konieczność nie tylko ustawienia wyrazów w odpowiedniej kolejności, ale też użycia prawidłowej formy:

Link do ćwiczenia genially

2. 

Zdania zapisane w pliku tekstowym, każde w oddzielnej tabelce z 1 wierszem, każde słowo w oddzielnej kolumnie. Uczeń wycina, układa w prawidłowej kolejności przesuwając wyrazy, testując różne opcje, a kiedy znajdzie właściwą - wkleja do zeszytu i przepisuje. Skoro dzieci mają te zdania przepisać, pilnuję, aby układać zdania tylko z poznanych liter.

Dzieciom, które mają problemy z przepisywaniem tekstu drukowanego literkami pisanymi, proponuję inną wersję - najpierw układają zdanie jak opisane wyżej, potem dopasowują do tego wyrazy napisane literami pisanymi i dopiero wklejają i przepisują do zeszytu. 

Przy okazji trenujemy motorykę małą (wycinanie, klejenie, pisanie), utrwalamy pisownię poznanych liter i połączeń między nimi, a także wielką literę na początku zdania i kropkę na końcu. W mojej klasie dzieci zwykle na koniec wymieniają się zeszytami i sprawdzają sobie nawzajem, przy czym ja im pomagam mówiąc: Sprawdźcie, czy wyrazy są ułożone w prawidłowej kolejności; czy na początku zdania znajduje się wielka litera; czy na końcu jest kropka; czy wyraz "Adam" ma na początku wielką literę; czy wszystkie pozostałe litery w zdaniu są małe. W ten sposób dzieci dodatkowo utrwalają prawidłową pisownię, a ja mam większa pewność, że dzieci wykonały ćwiczenie prawidłowo (nie jestem w stanie podczas lekcji sprawdzić zeszytu wszystkim 26 uczniom...).

3. 

Kreatywna zabawa - uczeń kręci ruletką i układa zdanie z wylosowanym wyrazem, potem 3-4 uczniów podaje inne propozycje na zdanie. Potem (nie na początku klasy pierwszej) możemy poprosić, aby każdy uczeń zapisał w zeszycie zdanie z wylosowanym wyrazem, a potem uczniowie w parach sprawdzają, czy ułożone zdania są poprawne. Możemy też ustalić, że ułożone zdanie musi mieć przynajmniej 5 wyrazów. 

Losować możemy za pomocą ruletki, możemy też przygotować karteczki i włożyć je do słoika lub sztywne paski (papier techniczny) włożone do kubka. Czasami używam też patyczków laryngologicznych, po których świetnie pisze się flamastrami lub cienkopisami. 

4. 

Korzystając z powyższego koła fortuny układaliśmy razem zdania. Pierwszy pomysł zawsze był krótki, na 3-4 wyrazy. Potem pytałam, jak możemy to rozwinąć. Chętni uczniowie dodawali kolejne wyrazy, aż doszliśmy do długości ponad 10 wyrazów. 

Przykład - wylosowaliśmy wyraz "kolorowe". Umówiliśmy się, że nie zmieniamy formy, czyli w zdaniu ten wyraz musi pojawić się właśnie tak, a nie "kolorowymi" albo "kolorowa". Pierwsza wersja była krótka: W plecaku są kolorowe kredki. Potem rozwijaliśmy ją:

• W plecaku są kolorowe kredki, którymi można malować. 
• W plecaku są kolorowe kredki, którymi można namalować pirata. 
• W plecaku są kolorowe kredki, którymi można namalować pirata i jego domek. 
• W plecaku są kolorowe kredki, którymi można namalować pirata i jego kolorowy domek. 
• W plecaku są kolorowe kredki, którymi można namalować pirata i jego kolorowy domek na statku.

Wykorzystaliśmy to zdanie do nauki sposobu uczenia się - robienia notatek piktogramami. Uczniowie narysowali piktogramy do najważniejszych wyrazów w zdaniu, a kolejnego dnia wróciliśmy do tej notatki i za jej pomocą odtworzyliśmy zdanie. Okazało się, że to świetny sposób nauki!

5. 

Kolejne narzędzie TIK - tym razem przesuwanie wyrazów w dwóch wersjach: kolekcja kilku aplikacji w learningapps:

oraz porządkowanie w wordwall:

6. 

Pobawmy się, wykorzystując gry (Dixit, Rory's Cubes) lub zdjęcia z internetu, zwłaszcza takie, które wzbudzą w uczniach emocje. 

Jako miłośniczka sztuki czasami łaczę w tym zadaniu edukację polonistyczną i plastyczną, pokazując uczniom znane obrazy, na których dużo się dzieje, np. Dziwny ogród Mehoffera. Wystarczy podzielić uczniów na 2-3 osobowe grupy, wyznaczyć czas, np. 5 min., pokazać uczniom zdjęcie lub obraz i powiedzieć START. Każda grupa ma w wyznaczonym czasie zapisać (narysować piktogramami) jak najwięcej poprawnych zdań dotyczących pokazanego obrazu. Po słowie STOP wszyscy odkładają ołówki i kolejno czytają swoje zdania, a reszta ocenia, czy zdanie jest prawidłowe. Za każde poprawne zdanie grupa otrzymuje 1 punkt. Kto uzbiera najwięcej punktów? To zadanie łatwo przekształcić dla uczniów nieco straszych - wygrywa drużyna, która ułoży najdłuższe poprawne zdanie. 

Gdy do zadania dorzucimy element rywalizacji, nauka przestaje być nauką, staje się zabawą. 

Jakie macie sprawdzone pomysły na zadania ze zdaniami?