Gdyby szkoła była firmą...

Gdyby szkoła była firmą, a uczniowie i ich rodzice - klientami, być może dałoby się zastosować w edukacji pewne prawa i procesy wykorzystywane w gospodarce. Zaraz, zaraz... A właściwie czemu nie moglibyśmy zastosować niektórych reguł rządzących przedsiębiorstwami w szkołach publicznych, mimo że nie są firmami, nie konkurują na wolnym rynku i zazwyczaj nie muszą walczyć o klientów? (Mam tu na myśli obwodowe szkoły podstawowe - szkoły średnie i wyższe, a także szkoły prywatne na pewno walczą o klientów.)

Zacznijmy od teorii projektowania zachowań. Celem szkoły jest kształcenie i wychowywanie młodych ludzi, a więc kształtowanie pewnych zachowań, które będą prowadziły uczniów do osiągnięcia wiedzy i umiejętności. Takimi zachowaniami może być np. czytanie instrukcji, stosowanie strategii wykonywania określonych zadań, poprawianie błędów, regularna nauka słówek z języka obcego, czytanie lektur itd. 

Zgodnie z teorią projektowania zachowań, aby dane zachowanie miało miejsce muszą wystąpić 3 warunki: możliwości, motywacja, impuls do działania. 

Możliwości

Zadaniem szkoły jest stworzenie uczniowi warunków do nauki: warunków w znaczeniu przestrzeni i materiałów, ale też sytuacji edukacyjnych. To właśnie obszar działania nauczyciela, który musi wyznaczyć cel zajęć i tak dobrać aktywności oraz materiały, aby uczeń mógł ten cel osiągnąć. Cel powinien być dostosowany do możliwości ucznia - wiadomo, że nie napisze listu uczeń, który nie zna liter (przykład ekstremalny, ale każdy nauczyciel może podać w ramach nauczanego przedmiotu wiele umiejętności, które nie będą przez ucznia opanowane bez konkretnej wiedzy i wcześniejszego opanowania innych umiejętności). Dlatego proces edukacyjny jest usystematyzowany i poszczególne umiejętności zdobywamy po kolei. 

Warto dodać, że cel musi leżeć w zasięgu możliwości danego ucznia, dlatego proces edukacji musi być zindywidualizowany. Każdy uczy się w swoim tempie, ma inne zainteresowania i możliwości intelektualne. Dlatego formułując cel musimy dbać o to, aby jego osiągnięcie było w zasięgu każdego ucznia (co nie oznacza, że każdy uczeń ma wykonać dokładnie takie same zadania, aby do tego celu dotrzeć).

Motywacja

To zagadnienie nie jest niczym nowym - wszyscy wiemy, że do efektywnej nauki potrzebna jest motywacja. Najlepiej działa motywacja wewnętrzna, którą należy podtrzymywać i pielęgnować, a w razie jej braku - spróbować wywołać. Motywację wewnętrzną podtrzymuje np. relacja z nauczycielem, poczucie przynależności do grupy, zainteresowania oraz zaciekawienie tematem, a także stawiane sobie cele krótko i długoterminowe. 

Często próbujemy wywołać konkretne zachowania poprzez motywację zewnętrzną, np. oceny. Jest to jednak opcja mająca zdecydowanie mniejsze oddziaływanie - wtedy dochodzi do głosu słynna metoda "3z": zakuć, zdać, zapomnieć...

Impuls do działania

Impulsem do działania może być jakieś wydarzenie lub uświadomienie sobie jakiejś prawdy. W odróżnieniu od motywacji, która jest względnie stała, impuls działa w konkretnym momencie. Może to być np. intrygująca zagadka do rozwiązania, zaciekawienie, przypomnienie o zbliżającym się terminie, czyjaś prośba, zrozumienie zagadnienia (moi uczniowie zwykle wtedy czują satysfakcję i chcą wykonywać więcej zadań danego typu), ciekawy pomysł itp. 

Zwykle projektowanie zachowań (behavior model BJ Fogga) stosowany jest w marketingu po to, aby przekonać klienta do zakupu jakiegoś towaru lub usługi. Nadaje się jednak również do edukacji. Połączenie tych 3 elementów (możliwości, motywacja, impuls) sprawia, że uczeń zachowuje się w określony sposób - uczy się. Warto pamiętać, że za pomocą tego modelu możemy sprawić, że pewne zachowania pojawią się lub zostaną wzmocnione (np.pilnowanie porządku na ławce, zgodna współpraca w grupie, rozumienie tekstu czytanego), ale możemy też zadziałać w drugą stronę - zmniejszyć częstotliwość występowania lub całkowicie wyeliminować niektóre zachowania niepożądane, (np. zapominanie o pracy domowej czy popełnianie błędów ortograficznych w określonych wyrazach). 

Źródło: https://behaviormodel.org/, 16.05.2021.