Utrwalenie części mowy: rzeczowniki i czasowniki

Rozróżnianie części mowy to zadanie trudne dla uczniów z klas 1-3. Da się to zrobić w miarę łatwo, jeśli uczniowie mają wypisane wyrazy w formie podstawowej, jednak w mowie rzeczywistej i w tekstach słowa przybierają różne formy: zamiast pisać jest pisaliśmy; zamiast kot jest kotom itd. Zgodnie z zasadą rzeczowniki odpowiadają na pytania: kto, co?; czasowniki zaś: co robi, co się z nim dzieje? W rzeczywistości jednak tych pytań jest dużo więcej: komu, z kim, o czym .... oraz co robiłem, co zrobimy, co się z nią działo i wiele innych.

Aby pomóc uczniom zrozumieć, jak to działa, przygotowałam dla nich następujące zadanie:

1. Kartki z bloku technicznego pocięłam na paski, każdy pasek przecięłam na pół. Na każdym pasku napisałam flamastrem wyraz - rzeczownik lub czasownik. Część z nich była w formie podstawowej, reszta w formach odmienionych (rzeczowniki przez liczbę i przypadek; czasowniki przez osobę i czas). Podzieliłam wyrazy tak, aby stworzyć 13 zestawów - po 1 na parę. W każdym zestawie były wyrazy proste w formie podstawowej oraz kilka trudniejszych. Dałam też rzeczowniki abstrakcyjne oraz odczasownikowe. Każdy zestaw spięłam spinaczem. 

2. Przygotowałam 2 kubeczki - jeden z napisem rzeczowniki, drugi z napisem czasowniki. 

3. Podczas lekcji każda para otrzymała swój zestaw wyrazów. Poprosiłam, aby je przeczytali i zastanowili się, do którego kubeczka powinien trafić każdy wyraz. Potem uczniowie wrzucali karteczki do kubeczków stojących na półce pod ścianą. W razie wątpliwości uczniowie podchodzili do mnie i prosili o wsparcie, a ja pomagałam im sformułować właściwe pytanie, na które dany wyraz odpowiada. 

4. Kiedy wszystkie karteczki były w kubkach usiedliśmy w kole. Wyjmowałam karteczki z kubka na czasowniki, czytałam je, a uczniowie zastanawiali się, czy dany wyraz faktycznie jest czasownikiem. Okazało się, że było kilka błędów. To samo zrobiliśmy z rzeczownikami. Zastanawialiśmy się, jaki jest wyraz podstawowy, czyli jeśli na karteczce było napisane słowo kredkami, dzieci podawały na głos wyraz kredki i wtedy analizowały, czy jest to faktycznie rzeczownik. Chwilę to trwało, ale z każdym kolejnym wyrazem widziałam, że coraz lepiej sobie radzą.

5. Kiedy wszystkie rzeczowniki i czasowniki były we właściwych kubkach, wylosowałam po 1 karteczce z każdego kubeczka i razem ułożyliśmy zdanie z tymi wyrazami. Czynność powtórzyliśmy jeszcze 2 razy. Staraliśmy się nie zmieniać formy wyrazu, czasem jednak trudno było dopasować do siebie oba wylosowane słowa - wtedy zmienialiśmy nieco wylosowany wyraz, np. osobę czasownika. 

6. Następnie każdy uczeń wylosował swój zestaw: 1 rzeczownik i 1 czasownik. Wrócił do ławki, ułożył zdanie i zapisał je w zeszycie do języka polskiego. Jeśli ktoś miał problem z dopasowaniem słów, pozwoliłam na wymianę karteczek. Powstały bardzo ciekawe zdania.

Jestem świadoma, że jeszcze nie wszyscy dobrze radzą sobie z rozróżnianiem rzeczowników i czasowników, nadal trzeba będzie to ćwiczyć, ale to zadanie pomogło wielu uczniom zrozumieć, jak się do tego zabrać.