Metoda QtA, czyli modelowania dialogów

Metoda QtA (Questioning the Author) została stworzona w USA przez Isabel Beck oraz Margaret McKeown. Początkowo była wykorzystywana po to, aby pomóc uczniom lepiej zrozumieć czytany tekst. Stopniowo jednak zauważano jej zalety i rozszerzano jej wykorzystanie na inne dziedziny, zwłaszcza przyrodę i naukę. 

Metoda ta polega na zadawaniu przez nauczyciela pytań otwartych po to, aby sprowokować myślenie i dyskusję między uczniami. Uczniowie mówią, jak rozumieją dany tekst lub doświadczenie. Słyszą odpowiedzi innych, więc nawiązują do nich, jednocześnie bazując na wiedzy, którą już posiadają. Tu nie ma błędnych odpowiedzi - nawet pomyłka może okazać się bardzo ważna, gdyż przy odpowiedniej reakcji nauczyciela może zmienić tor dyskusji. W efekcie takiego dialogu uczniowie sami konstruują wiedzę, są bardziej zaangażowani w lekcję, rozwijają umiejętności logicznego myślenia i wnioskowania, współpracują, słuchają siebie nawzajem i więcej zapamiętują z lekcji.  

Ponieważ większość nauczycieli jest przyzwyczajona do zadawania pytań, które sprawdzają wiedzę, a nie prowokują do myślenia, metoda QtA zawiera kilka technik, które mają nam pomóc. 

Po pierwsze warto rozróżnić 2 rodzaje pytań: 

• początkowe, otwierające dyskusję (np. Co zauważyliście? Czego się dowiedzieliście?)
• podążające, które zachęcają uczniów do dalszej dyskusji i w razie potrzeby wskazują kierunek (np. Powiedziałeś, że ... Czy możesz powiedzieć o tym coś więcej? O co chodzi z tą empatią?)

Po drugie nauczyciel ma do dyspozycji 6 technik reakcji:

1. podkreślenie - nauczyciel przykuwa uwagę uczniów do konkretnego aspektu wypowiedzi ucznia

2.powracanie - przypomnienie przez nauczyciela jakiejś wcześniejszej wypowiedzi, nawiązanie do niej

3.parafrazowanie - nauczyciel powtarza daną wypowiedź innymi słowami, aby pomóc uczniom lepiej zrozumieć przesłanie

4.podsumowanie - nauczyciel prosi ucznia o podsumowanie tego, co już zostało ustalone; ta technika może się przydać do zamknięcia jakiegoś etapu dyskusji lub do powtórzenia tego, co najważniejsze

5.modelowanie - nauczyciel naprowadza uczniów na właściwą odpowiedź podając jakiś przykład z "własnego podwórka"

6.adnotacja - nauczyciel dodaje do dyskusji nowe informacje, np. nazwę, której uczniowie jeszcze nie znają, a jest im w danym momencie potrzebna.

Aby lepiej pokazać, na czym polega metoda modelowania dialogów, przeanalizujmy 3 przykłady. 

Zacznijmy od rozumienia tesktu, gdyż do tego pierwotnie ta metoda została stworzona. 

Przykład 1 

Nauczyciel musi się do tego odpowiednio przygotować. Trzeba wybrać tekst, a następnie przeczytać go dokładnie zastanawiając się, które fragmenty mogą być dla uczniów trudne do zrozumienia. Do każdego takiego fragmentu należy przygotować sobie zestaw pytań początkowych (podążające wynikną w trakcie dyskusji, czasami trudno jest je przewidzieć). Przeanalizujmy fragment lektury w klasach 1-3:

Tekst jest niby oczywisty, ale dyskusja nad nim może zaprowadzić nas do wspaniałych wniosków na temat wartości babci w życiu dzieci. Zatrzymajmy się po zdaniu "Andi poczuł głęboko w sercu drobne ukłucie." Na początek możemy zapytać: 

- O czym pisze autor w tym miejscu? 

Domyślam się, że pytania podążające będą szły w następującym kierunku: 

- Dlaczego Andi poczuł ukłucie w sercu? Dlaczego chciałby mieć babcię? Jak czuje się bez babci? Jak mógłby czuć się, mając babcię?

Przeanalizujmy wymienione wyżej techniki, pamiętając, że to symulacja (nie wiemy, jak ta dyskusja potoczyłaby się w rzeczywistości):

Uczeń: "Andiemu jest smutno, bo chciałby mieć babcię."

Nauczyciel: "Uważasz, że Andi chciałby mieć babcię? Po co mu babcia, jak myślisz?" (podkreślenie)

.

Uczeń 1: "Babcia jest nam potrzebna, gdyż sprawia nam przyjemność."

Uczeń 2: "Moja babcia mówi, że rodzice są od wychowywania, a babcia i dziadek - od kochania."

Nauczyciel: "Twierdzisz, że babcia sprawia nam przyjemność. W jaki sposób?" (powracanie)

albo

Nauczyciel: "Czyli twoja babcia mówi, że rodzice nie zawsze postępują tak, jak chcesz, bo muszą cię wychować, a babcia i dziadek mogą zawsze robić to, co sprawia ci przyjemność?" (parafrazowanie)

.

Nauczyciel: "Kasiu, czy możesz podsumować, dlaczego Andi poczuł ukłucie w sercu?" (podsumowanie)

.

Nauczyciel: "Dlaczego uważacie, że babcia jest potrzebna? Czy inni ludzie nie mogą sprawiać nam przyjemności? Czy nie mogę dla przyjemności np. pojeździć rowerem z kolegą czy koleżanką?" (modelowanie)

.

.

Uczeń: "Z kolegą pojeżdżę rowerem, ale babcia może mi ugotować moje ulubione danie na obiad albo przyszyć guzik."

Nauczyciel: "Czyli babcia otwiera ci nowe możliwości?" (adnotacja) 

Przykład 2

Metoda QtA świetnie sprawdza się przy przeprowadzaniu doświadczeń. Załóżmy, że przeprowadzamy z uczniami następujące doświadczenie: w słoneczny dzień 2 kostki lodu kładziemy na parapecie na tacy; jedną z nich przykrywamy szklaną miską. 

Co ważne, nauczyciel niczego nie tłumaczy! Zadaje uczniom pytanie: "Jak myślicie, która kostka lodu rozpuści się szybciej i dlaczego?" Potem dajemy uczniom czas na obserwację. Na koniec przeprowadzamy dialog modelowany. 

Tym razem to zapis faktycznej rozmowy z uczniami, a nie symulacja. Przeprowadziliśmy to doświadczenie w klasie 2 i wykorzystaliśmy do jego interpretacji metodę QtA. Dodam tylko, że kiedy moja klasa przeprowadzała ten eksperyment, słońce bardzo szybko się schowało. Okazało się, że wbrew oczekiwaniom dzieci kostka pod miską rozpuściła się wolniej. Dzięki temu przeprowadziliśmy bardzo ciekawą dyskusję. Poniżej opisuję przykłady wypowiedzi uczniów i reakcje nauczyciela tak, jak zapamiętałam z naszej lekcji:

Pytanie początkowe: "Co zaobserwowaliście?"

Uczeń: "Nie udał nam się eksperyment."

Nauczyciel: "Dlaczego tak uważasz?"

Uczeń: "Bo założyliśmy, że szybciej rozpuści się kostka pod miską."

Nauczyciel: "A dlaczego tak się nie stało?"

Uczeń: "Bo kostka bez miski leżała nad grzejnikiem."

Uczeń 2: "Nie! Obie kostki leżą daleko od grzejnika."

Nauczyciel: "W takim razie dlaczego ta kostka bez miski rozpuściła się szybciej?"

Uczeń 3: "Bo my na nią chuchaliśmy."

Nauczyciel: "Masz na myśli to, że ciepłe powietrze w sali, ogrzewane naszymi oddechami, lepiej docierało do tej kostki nieprzykrytej miską?" (parafrazowanie)

Uczeń: "Pod miską było zimniej, bo temperatura lodu nie mieszała się z temperaturą w sali."

Nauczyciel: "Tak, możemy powiedzieć, że miska stworzyła izolację - chłód z lodu nie uciekał, a ciepło z sali nie docierało do lodu." (adnotacja)

.

.

Nauczyciel: "Czy słońce świecące na miskę zmieniłoby wynik doświadczenia?"

Uczeń: "Tak, bo miska nagrzałaby się."

Uczeń 2: "Możemy poświecić na nią lampką."

Nauczyciel: "Uważasz, że skierowanie zaświeconej lampki na miskę z lodem da taki sam efekt, jak słońce?" (parafrazowanie)

Uczeń: "Tak, bo ogrzejemy miskę."

Nauczyciel: "Powiedziałeś, że ogrzejemy miskę. Czy każda lampka się do tego nadaje?" (podkreślenie).

itd.

Spróbowaliśmy drugi raz - z lampką - szybciej rozpuściła się kostka lodu bez miski. Uczniowie sami doszli do tego, że nie chodzi o światło dawane przez lampkę, tylko o wytwarzane przez nią ciepło. Lampka, której użyliśmy, miała żarówkę ledową, nie wytwarzała ciepła. Musieliśmy poczekać na słońce. Zeszło się, ale uczniowie czekali cierpliwie i sami przypominali o doświadczeniu - tak bardzo się w nie zaangażowali. Nie byłoby tego efektu, gdybym od razu powiedziała im, jak działa miska umieszczona na kostce lodu - nie wzbudziłoby to ciekawości poznawczej uczniów.

Przykład 3

Ten przykład dotyczy lekcji matematyki i odczytywania danych z wykresu. Pokazujemy dzieciom następujący wykres i legendę:

Pytanie początkowe brzmi: "Co tu widzicie?"

Uczeń: "Wykres."

Nauczyciel: "Czego ten wykres dotyczy?"

Uczeń: "Sposobów spędzania czasu wolnego przez uczniów klasy 2."

Nauczyciel: "Czego się z tego wykresu dowiadujecie? Ja widzę np. że 18 uczniów spędza czas wolny bawiąc się ze zwierzakiem domowym." (modelowanie)

.

. (tu następuje dokładna analiza danych)

.

Nauczyciel: "Co Was tu zaskakuje?"

Uczeń: "Że tylko 7 osób czyta książki!"

Nauczyciel: "Powiedziałeś tylko 7 osób. Uważasz, ze to mało?" (podkreślenie)

.

.

Nauczyciel: "Spróbujmy podsumować to, co zauważyliście używając słów najwięcej/najmniej." (podsumowanie, adnotacja)

Podsumujmy - jakie korzyści daje metoda QtA?

Uczniom: bardziej angażuje w lekcję i podtrzymuje motywację wewnętrzną; pozwala lepiej zrozumieć wprowadzany materiał; rozwija logiczne myślenie i wnioskowanie; umożliwia nabudowywanie nowej wiedzy na tym, co uczniowie już wiedzą; daje satysfakcję z samodzielnego konstruowania wiedzy; nie wywołuje lęku przed popełnieniem błędu; pozwala uczyć się we współpracy; rozbudza ciekawość poznawczą; umożliwia używanie nowych pojęć w czasie dyskusji; daje poczucie akceptacji, gdyż każdy może wypowiedzieć swoje zdanie.

Nauczycielom: pozwala obserwować uczniów - ich proces dochodzenia do wiedzy oraz ich tok myślenia; umożliwia skorygowanie błędnych przekonań uczniów bez blokowania i straszenia dzieci ocenami; daje większą satysfakcję z pracy; pozwala osiągnąć cele edukacyjne; sprawia, że lekcje są ciekawsze, czasami nieoczekiwane, a ta sama dyskusja poruszana w kilku klasach w każdej z nich może mieć inny przebieg; polepsza relacje między uczniami a nauczycielem.

Jeśli nigdy nie korzystaliście z metody QtA, warto spróbować. Czasami trzeba podjąć kilka prób, aby modelowany dialog faktycznie przebiegł tak, jak tego chcemy. Nic dziwnego - musi się go nauczyć nauczyciel, ale też uczniowie. Dajmy im szansę. Jestem przekonana, że pokochacie tę metodę pracy.

Źródła:

Eliza Rybska, Anna Basińska, Dialog, który ma wartość edukacyjną. O metodzie Questioning the Author w dydaktyce, Edukacja biologiczna i środowiskowa 4/2014, s. 34-40.

Smith, L. & Zygouris-Coe, Questioning the Author, https://www.readingrockets.org/content/pdfs/QuestioningtheAuthor.pdf, 1.02.2022.