Edukacja - czym jest naprawdę

Przychodzi czasem taki moment, kiedy warto wrócić do definicji dobrze znanego nam pojęcia. Edukacja zdalna wymusza przypomnienie sobie, czym w ogóle jest edukacja, gdyż zorganizowanie lekcji online wymaga dobrego zrozumienia tego pojęcia. 

Sięgnijmy zatem do definicji. Słownik języka polskiego PWN podaje, że edukacja to "wychowanie, kształcenie". Encyklopedia PWN tłumaczy ponadto, że jest to "ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności". Dzisiejsza młodzież w poszukiwaniu definicji sięgnęłaby zapewne do Wikipedii, więc i my tam zajrzyjmy. Dowiemy się stamtąd, że edukacja jest to "ogół procesów i oddziaływań, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży, stosownie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych". Ta definicja została zaczerpnięta z publikacji: Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademiackie "Żak", Warszawa 1998, s.84.

Zerknijmy jeszcze, jak kształcenie formułuje obecna podstawa programowa:

Chociaż sformułowane inaczej, wszystkie te definicje oznaczają to samo. Zauważmy, że kładą one nacisk przede wszystkim na wychowanie; w mniejszym stopniu na wiedzę. 

Mam wrażenie, że wiele osób zrównuje edukację z wiedzą. Mam tu na myśli zarówno tych nauczycieli, dla których najważniejszy jest sprawdzian, jak również tych rodziców, dla których ważne są jedynie przedmioty ścisłe oraz język polski, czasami też język obcy, ale plastyka, w-f, muzyka czy zajęcia rozwijające kreatywność to strata czasu. Być może obie wspomniane grupy nie są świadome, jak ważna jest w życiu:

• kreatywność
• umiejętność logicznego myślenia i rozwiązywania problemów
• zdolność do podejmowania decyzji 
• umiejętność słuchania i wypowiadania się (również publicznie) 
• współpraca 
• umiejętność adaptacji do zmieniających się warunków
• umiejętność wyszukiwania i analizy informacji
• i inne kompetencje miękkie. 

Potwierdza to podstawa progamowa, która również podkreśla wagę rozwijania kompetencji:

Być może obie wspomniane grupy nie dostrzegają, że dla zdecydowanej większości ludzi w życiu nie jest istotna znajomość wzorów matematycznych ani umiejętność uzupełniania luk w tekście; w życiu codziennym nie ustawiamy wyrazów we właściwej kolejność ani nie przepisujemy notatek z tablicy. Nie twierdzę, że takich zadań ma w szkole nie być w ogóle, tylko że powinniśmy zachować zdrowy bilans między ćwiczeniami w formie egzaminacyjnej oraz takimi, które kształtują kompetencje i wychowują, gdyż niestety są to najczęsciej zupełnie inne ćwiczenia. 

Jeden z rodziców napisał mi ostatnio, że dzieci powinny mieć język polski i matematykę codziennie. Zapewniam, że mają. Język polski mają na prawie każdej lekcji, może poza językiem obcym, jeśli lekcja prowadzona jest całkowicie w języku obcym. Na wszystkich pozostałych lekcjach uczniowie trenują umiejętność słuchania ze zrozumieniem, wypowiadania się, pisania i czytania. Na wielu lekcjach trenują umiejętność logicznego myślenia i rozwiązywania problemów, czyli umiejętności typowe dla matematyki. Nie zawsze matematyka oznacza zapisywanie liczb, a język polski czytanie i pisanie w zeszycie. 

Jeśli jeszcze ktoś ma wątpliwości, zerknijmy znowu do podstawy programowej. W treściach przewidzianych do realizacji w ramach edukacji polonistycznej w klasach 1-3 (tę część znam najlepiej, więc do niej się odwołam) jest 6 kategorii: osiągnięcia w zakresie słuchania, mówienia, czytania, pisania, kształcenia językowego oraz samokształcenia, przy czym cztery pierwsze są najbardziej rozbudowane. Oprócz edukacji polonistycznej i matematycznej podstawa programowa opisuje dość dokładnie treści, jakie należy zrealizować w ramach edukacji społecznej, przyrodniczej, plastycznej, technicznej, informatycznej, muzycznej, wychowania fizycznego i językowej. 

Wielu osobom wydaje się, że do edukacji niezbędny jest podręcznik i karty pracy. Na pewno są to przydatne pomoce dydaktyczne, ale nie jedyne. Kompetencji miękkich nie rozwiniemy korzystając jedynie z podręcznika i kart pracy. Uczniowie muszą działać, słuchać, rozmawiać, współpracować, korzystać z narzędzi technologii informacyjno-komunikacyjnych. W XXI wieku istnieje tak wiele możliwości, że nie można z nich nie skorzystać. 

Skoro edukacja oznacza też wychowywanie, kształcenie postaw i umiejętności, nie może się ona odbywać bez relacji: uczeń-nauczyciel, ale też uczeń-uczeń oraz rodzic-nauczyciel. Wszyscy jesteśmy po tej samej stronie, a naszym celem jest dobro dziecka. Musimy sobie zaufać i szanować się nawzajem.