Błędy nauczyciela

Dużo się ostatnio mówi o prawidłowym podejściu do błędów. Wreszcie! Przecież błąd nie jest niczym złym - jest wręcz pożądany, jako niezbędny element procesu nauki. Kiedy popełnimy błąd, analizujemy go, poprawiamy i dzięki temu (prędzej czy później) budujemy wiedzę i rozwijamy umiejętności. Ale żeby uczeń to zrozumiał i przestał się bać błędów, nauczyciel musi przyjąć odpowiednią postawę. Ba! Najlepiej, jeśli sam będzie popełniał błędy!

Nie będę przytaczała truizmów takich, jak ten, że wszyscy jesteśmy ludźmi i mamy prawo do błędów. Wolę skupić się na aspektach praktycznych. Jak zmienić podejście uczniów do błędów?

1. Odpowiednia reakcja na błąd

Kiedy uczeń popełni błąd w wypowiedzi na forum klasy, nie krytykujmy go, nie wstawiajmy złej oceny, ani nie mówmy "Nie". Zamiast tego powiedzmy: "Cieszę się, że to powiedziałeś. Ten błąd pozwoli nam lepiej zrozumieć zagadnienie"; albo: "Idziesz w dobrym kierunku. Weź pod uwagę jeszcze ..."; albo: "Widzę, że zapamiętałeś .... A jeśli weźmiesz pod uwagę... ?"

Możliwości reakcji jest wiele, w zależności od sytuacji. Także w pracach pisemnych zauważajmy dobre wypowiedzi. Idealnie nadają się do tego 2 narzędzia:

• informacja zwrotna, dzięki której w każdej pracy dostrzegamy coś dobrego, wskazujemy, co zostało zrobione źle, a jednocześnie podpowiadamy, jak to poprawić;
• kryteria sukcesu sformułowane przed napisaniem pracy, które pozwalają nawet słabemu uczniowi zdobyć chociaż kilka punktów (na lekcjach języka angielskiego staram się tak formułować kryteria sukcesu, aby każdy mógł spełnić przynajmniej 1-2 z nich, np. dodaję kryterium "Piszę przynajmniej 5 zdań" oraz "Praca jest na temat....". Dzięki temu nawet uczeń, który popełnia wiele błędów gramatycznych czy ortograficznych może dostać pozytywną ocenę). 

2. Analizowanie błędów

Błędy trzeba wykorzystać. Jeśli zauważymy, że nasi uczniowie często popełniają jakiś błąd, weźmy ten błąd "na warsztat". Zastanówmy się wspólnie z nimi, dlaczego popełniają ten błąd? Może coś zostało niewystarczająco wytłumaczone albo przećwiczone? A może dane zagadnienie kojarzy im się z czymś innym, nawet z innego przedmiotu i to wprowadza ich w błąd? Spróbujmy razem znaleźć sposób, aby uczniowie nie popełniali tego błędu - skojarzenie lub metodę pracy. 

Podobnie z błędami indywidualnymi - nie zawsze musimy podkreślać błędy w pracy ucznia. Warto czasami zaznaczyć zdanie albo linijkę, w której jest błąd i poprosić ucznia, aby sam ten błąd znalazł. Podpowiedzmy, gdzie może znaleźć przykład albo informację, która mu w tym pomoże. Jeśli sam znajdzie błąd i spróbuje go poprawić, na pewno nauczy się więcej.  

3. Ocena koleżeńska

Oczywiście, nie chodzi tu o ocenę wyrażoną stopniem czy punktami, tylko o czynność oceniania/sprawdzania pracy jednego ucznia przez drugiego. Wtedy uczą się oboje - sprawdzający, gdyż musi przeanalizować zadanie kolegi/koleżanki i wykorzystać zdobytą wiedzę; oraz autor pracy, gdyż jego zadaniem będzie poprawić błędy znalezione przez sprawdzającego. 

4. Zabawa błędami

Uczniowie uwielbiają zabawy lub ćwiczenia, w których to nauczyciel popełnia błąd, a zadaniem uczniów jest ten błąd znaleźć. Pamiętam taki dzień edukacji zdalnej, kiedy moje pierwszaki były wyjątkowo ospałe i brakowało im motywacji do pracy. Zaplanowane było czytanie tekstu. Widziałam od razu, że usną, jeśli będą mieli czytać samodzielnie albo słuchać, jak ktoś inny ten tekst czyta. Powiedziałam więc, że dzisiaj będę czytała ja, ale muszą mnie kontrolować, bo mogą mi się zdarzyć pomyłki. Specjalnie przekręcałam wyrazy, a dzieci śledzily wzrokiem tekst i poprawiały mnie. Momentalnie zrobiło się gwarno, pojawił się śmiech i energia. W rezultacie tekst przeczytaliśmy, a jednocześnie była to dla dzieci dobra zabawa. 

Podobnie można zrobić (od czasu do czasu) na każdym przedmiocie. Można od razu powiedzieć uczniom, że ich zadaniem jest wyłapanie błędów, ale czasami można też nie robić żadnego wprowadzenia, tylko popełniać błędy i czekać na reakcję uczniów - wtedy jednak trzeba mieć dobre relacje z uczniami i być pewnym, że nie będą bali się zwrócić nauczycielowi uwagę.

5. Magiczne słowo "jeszcze"

Warto uświadamiać uczniom, że nie ma czegoś takiego, jak "Nie umiem tego". Jest tylko "Jeszcze tego nie umiem". Przecież gdybyśmy wszystko umieli, to nie musielibyśmy w ogóle chodzić do szkoły! To nawet dobrze, że czegoś jeszcze nie umiemy - jest okazja, żeby się nauczyć. 

Tu znowu przydatne są kryteria sukcesu, ale nie do konkretnego zadania, tylko na cały dział. Warto podać uczniom takie kryteria i co jakiś czas do nich wracać, aby uczniowie mogli sami przeanalizować, które kryteria już spełniają, a nad którymi muszą jeszcze popracować. Wtedy nie tylko mogą zmienić swoje podejście do błędów, ale mieć wgląd w cały proces nauki i zacząć nim efektywniej zarządzać. 

Kocham błędy. Czasami, kiedy zadaję uczniom pytanie, to w duszy modlę się, żeby ktoś odpowiedział błędnie. Bo jeśli wszyscy odpowiedzą prawidłowo, to cała moja praca, którą włożyłam w przygotowanie danych zajęć poszła na marne - po co mam robić lekcję o czymś, co uczniowie już wiedzą?